Verhalenproject 13

13 november 2023

Na mijn bezoek aan Miesjel van Gerwen en Tineke Goemans in het Veemarktkwartier schoof ik aan tafel bij de Copernikkel in Boschveld waar de dames van de Boschveldwereldkeuken aan het vergaderen waren geflankeerd door mooie zwart wit portretfoto’s van Olaf Smit.Ik vertelde over het verhalenproject waar ik mee bezig ben en dat ik geïnteresseerd ben in verhalen achter de gerechten die zij maken. De Iraans/Oostenrijkse Maryam verhaalde over de betekenis van het gebruik van saffraan, dat het in Iran niet alleen om de smaak of de kleur gebruikt wordt maar ook om somberheid tegen te gaan. Een mooie mix aan culturen zat aan tafel; uit Somalië, Irak, Marrokko, Iran en de coördinator uit Zuid-Afrika. Ieder maakt zo zijn eigen gerechten vanuit de eigen cultuur, vanuit familieoverlevering. De Zuid-Afrikaanse Marinda maakt een bijzonder toetje met als belangrijkste ingrediënt poedermelk. Zij is echter somber gestemd, want de verblijfsvergunning voor haar en haar gezin is afgekeurd. Eind november moeten zij terugkeren naar hun onveilige geboorteland. Haar dochter is roodharig en net als albino’s is het voor haar kind onveilig om in Afrika op te groeien. In het AD van 17-03-16 lees ik: “Albino's zouden uit de geestenwereld komen en geluk brengen. Stukjes albino worden verhandeld. Albinokinderen zijn het meeste waard. Vanwege hun onschuld en omdat ze makkelijker te pakken zijn dan volwassenen.”Marinda vertelt dat mensen vermoord worden om een mobiele telefoon en dat ze haar kinderen niet zelfstandig naar school kan laten gaan. In Nederland geniet ze ervan dat haar kinderen in vrijheid naar school kunnen fietsen.

RTL nieuws 3 februari 2023: “De afgelopen tien jaar steeg het aantal moorden in het land met bijna 62 procent naar ruim 25.000 vorig jaar. Dat is een toename van gemiddeld 26 moorden per dag, blijkt uit cijfers van denktank Institute for Security Studies (ISS).”“Voor de meeste Nederlanders is het land vooral bekend als populaire vakantiebestemming, vanwege de verbluffende landschappen, veelzijdige cultuur en exotische diersoorten. Maar buiten de safariparken, wijngaarden en andere toeristische hotspots is een heel ander Zuid-Afrika te zien. Een Zuid-Afrika van armoede, werkloosheid, grote sociale ongelijkheid en dus ook criminaliteit.”

Marinda werkt met veel enthousiasme als vrijwilliger bij de BoschveldWereldkeuken en haar man zet zich net als zij in bij verschillende vrijwilligersorganisaties. Ze willen meedoen, integreren in Nederland, maar staan machteloos tegen het besluit dat ze uitgewezen worden. En dat na 2 jaar verhuizen van de ene AZC na de andere, van de ene school naar de andere.

Janneke Franke, theatermaakster en werkzaam als verbinder bij de Copernikkel.

De Iraanse Maryam van de Boschveldwereldkeuken heb ik gevraagd te poseren bij mijn lessen portret/modeltekenen en schilderen bij Huis73 in Den Bosch. Ze had prachtige kleding aan uit Noord-Iran.

Verhalenproject 12

13 november 2023

Op zoek naar sporen van wat ooit een PTT gebouw was voordat de kunstacademie er zijn intrede deed in 2017 ontmoette ik op de tweede verdieping van het gebouw Judith Mestriner. Zij is al vanaf 1996 werkzaam aan de kunstacademie in verschillende hoedanigheden als studieleider van de propedeuse tot coördinator en projectleider. Judith vertelde me dat ze in 1957 aan de Copernicuslaan is geboren in Boschveld én dat haar vader als assistent personeelschef bij de Grasso heeft gewerkt. Naar aanleiding van mijn verhalenproject in het Innovatiekwartier -waar de kunstacademie en de Grasso in gevestigd zijn- is ze haar boekenkast ingedoken en vond ze een prachtig boek van haar vader dat gemaakt is ter gelegenheid van het 100 jarige bestaan van de Grasso in 1958. Het boek is vormgegeven door Benno Wissing die zijn carrière begon in 1949 als huisontwerper van museum Boijmans in Rdam. Hij ontwierp catalogi, affiches en richtte tentoonstellingen in. Het is een genot om door het boek te bladeren en te ervaren met hoeveel aandacht tekst en beeld op een tijdloze manier bij elkaar komt. Prachtige zwart wit foto’s en afbeeldingen waarin nuances in de grijzen en licht glanzende zwarten zichtbaar blijven. Een mooi ritme van leegte afgewisseld met dansende verbindende blokjes over de verschillende bladzijdes. Ik lees dat de foto’s gemaakt zijn door Violette Cornelius en kom erachter dat ook zij niet de eerste de beste is. Ze was geboren in Singapore uit Nederlandse ouders en arriveerde in 1938 in Nederland waar ze lessen fotografie en schilderen volgde. Ze werd actief in het verzet tijdens de oorlog door bij te dragen aan het illegale blad ‘De vrije kunstenaar’. Na de oorlog werd Cornelius architectuurfotografe en ging later vooral werken als reportagefotografe. Ze werkte mee aan vele bedrijfsfotoboeken zoals het boek wat ik nu met jullie deel.

Het boek is meertalig; Nederlands, Frans en Duits dat ook iets zegt over de reikwijdte van het bedrijf dat zich bekwaamde in koeltechniek en -machines voor allerlei toepassingen met o.a. scherfijs en sneeuwijs. “Vandaar ook dat mijn vader blokken ijs mee kon nemen voor hun eigen geïmproviseerde koelkast in de douche” vertelde Judith.

Het voormalige PTT gebouw is ontworpen door T.Thio. Het bouwjaar is 1984-1986 en in de Bossche architectuurgids die Judith gevonden had staat te lezen “dat er een duidelijke driedeling te zien is; een platte, doosvormige “postfabriek” van twee bouwlagen, een hoger opgaande schijf met administratiekantoor en een rond gebouw waarin regionale diensten zijn gecentraliseerd…Vermeldenswaardig is dat de openbare ruimte in relatie met het gebouw is ontwikkeld” Judith vult nog aan dat het ontwerp van de tuin; de blokkenstructuur rondom het beeld van Sigudur Gudmondson het werk is van tuinarchitecte Mien Ruys. Ze was internationaal bekend en wordt gezien als pionier van de moderne tuinarchitectuur en werkte graag met rechte vormen: rechthoeken, vierkanten en heldere lijnen. Het is jammer dat de tuin nu verwilderd is. Misschien kan de gemeente den Bosch dat nog eens oppakken.

Judith Mestriner in de kunstacademie Sint Joost in Den Bosch

Feestprogramma boekje ter gelegenheid van 100 jaar Grasso in 1958

Start met een heilige mis in de ochtend om 8.30 uur en eindigend om 03.00 uur!

Vormgeving boek ter gelegenheid van 100 jaar Grasso in 1958 door Benno Wissing en fotografie Violette Cornelius

Ik zag tijdens mijn wandeling door de kunstacademie dit printje opgeplakt over kunstenaar Loes van der Horst die maakte in opdracht van de PTT in 1987 een object voor de sorteerhal te maken, drie dubbele oranje/rode banen stof 80 m. lang en 40 m. breed

Verhalenproject 11

13 november 2023

Miesjel van Gerwen, tekenaar/artistiek directeur Boschparade en Tineke Goemans, beeldend kunstenaar, wonen 14 jaar in de Koestraat in de spoorzone van Den Bosch. Hun buurtje, gebouwd in de jaren 30, hoort bij het Veemarktkwartier en begrenst het Innovatiekwartier. Veel werknemers van de Grasso en de veemarkt woonden vroeger in deze buurt, maar ook prostituees verleenden hun diensten vanuit een woning in het Veemarktkwartier. Kunstenaar Duke Burgerhof woonde in het huis van Tineke en Miesjel voordat zij er in trokken. Miesjel vertelt dat Duke werk maakte geïnspireerd door de Fluxusbeweging dat kunst en het dagelijks leven bij elkaar bracht. Zo maakte hij gebaseerd op de locatie een concert voor koeien en signeerde hij zijn werk met postzegels van 1 cent, want hij werkte bij de PTT. Via de website van Erfgoed Brabant kom ik een verhaal tegen dat Duke in 2001 het palet van het Jeroen Boschbeeld -dat op de Bossche markt staat- voor een maand van kleur mocht voorzien. Op 72 jarige leeftijd is hij overleden.

Miesjel heeft als free-lancer in 23 jaar maar liefst 3292 getekende columns gemaakt voor het Brabants Dagblad en is daar 6 jaar geleden mee gestopt. Maar het tekenen gaat onvermoeibaar door. Iedere dag post hij een nieuwe tekening op zijn Instagramaccount. Hij is actief in bewonersvereniging van het Veemarktkwartier, de wijkraad van Boschveld en werkt als artistiek directeur voor de Boschparade, een beeldende optocht over het water in Den Bosch. Dit bijzondere project begon hij samen met cultuurproducent Marc Eysink Smeets en componist Bart van Dongen (ook woonachtig in het Veemarktkwartier) in aanloop naar het Jeroen Boschjaar in 2016. Hij was daarbij geïnspireerd door de beeldende optochten in zijn geboortedorp Heeze.

Miesjel is nieuwsgierig naar de ontwikkeling van het Innovatiekwartier; hoe het centrum wordt uitgebreid door middel van een brug richting het Veemarktkwartier. Maar Tineke vult aan dat het belangrijk is dat er ook niet ‘aangeharkte’ rommelplekken in de stad moeten blijven. Miesjel is niet huiverig voor de digitalisering van de wereld. Dat is de toekomst. De kunstwereld wordt met de jongere generatie kunstenaars ook steeds digitaler.

Ik wordt rondgeleid door hun speelse huis met als hoogtepunt de ruime lichte werkruimte van Miesjel op de zolderverdieping. Een heerlijk domein waar hij in stilte kan tekenen en kan werken aan zijn laatste editie van Boschparade 2024.

Miesjel van Gerwen in zijn atelier in het Veemarktkwartier.

Tineke Goemans in haar jaren 30 woning in het Veemarktkwartier

Bron: Erfgoed Den Bosch

Foto uit Erfgoed s-Hertogenbosch door fotopersbureau Het Zuiden van het Veemarktkwartier in 1932. Links zie je de veemarkt.

Foto uit archief van Erfgoed 's-Hertogenbosch uit 1988 door Felix Janssens. In voormalige stallen in het Veemarktkwartier hebben bewoners een fietsenstalling gemaakt.

kunstenaar Duke Burgerhout die woonde in de Koestraat. Foto uit archief van Erfgoed 's-Hertogenbosch door Felix Janssens uit 1988.

Verhalenproject 10

13 november 2023

`Ik wist niet dat iemand zich daarmee bezig houdt’ is de opmerking die Jeroen Steenbakkers vaak hoort op verjaardagsfeestjes als hij uitlegt waar hij werkzaam in is. Jeroen, geboren en getogen in Rosmalen, is met zijn bedrijf Argaleo gevestigd in het Grasso complex in het Innovatiekwartier in Den Bosch. Als zoon van een metselaar en verpleegster was hij goed in economie en cijfers en ging hij na het Sint- Jans lyceum in Den Bosch technische bedrijfskunde studeren aan de TU in Eindhoven.

Hij maakt met zijn bedrijf ‘Digital Twins’. Dat zijn 3-dimensionale modellen van een omgeving zoals bijvoorbeeld een stadion of de stad Rotterdam in verband met het bezoek van de koning. Met deze modellen kunnen veiligheidssystemen van tevoren getest worden zonder dat het in werkelijkheid hoeft te gebeuren. Knelpunten of risicogebieden in een bepaald gebied worden zo visueel zichtbaar in het digitale tweelingzusje of -broertje van een bepaalde plek of situatie. De digitale kopie is gebaseerd op ‘real time’ data en transformeert automatisch mee met de veranderingen in werkelijkheid.

Samen met zijn compagnon André Sluyter startte hij in 2019 zijn bedrijf na 10 jaar als werknemer in een bedrijf te hebben gewerkt waar hij zich al snel opwerkte tot onderdirecteur. Het engagement en maatschappelijke verantwoordelijkheid van Jeroen werd gevoed door de komst van zijn kinderen.

Hij wil met zijn bedrijf daarom ook de huidige en toekomstige wereld veiliger en een beetje mooier maken door betere analyses en data te koppelen aan 3 d modellen die hij ook wel digitale kijkdozen noemt. Door verzamelde data te koppelen aan de juiste modellen kan de overheid geholpen worden om te komen tot betere besluitvorming.

Met zijn bedrijf is Jeroen zich bewust van de privacy gevoeligheid van data waar zorgvuldig mee omgegaan moet worden. Het is dan ook van belang te onderbouwen waar data voor worden gebruikt en een doelbinding heeft. Er worden in dat kader ook ethiektafels georganiseerd waaraan verschillende belanghebbenden plaats nemen om het gebruik van data in innovatieve software te bespreken en van alle kanten te bekijken om tot een goede ethische afweging te komen.

Als ondernemer en mens is Jeroen nooit klaar met leren. De groei van zijn bedrijf en zijn persoonlijke leven gaan dan ook gelijk op, terwijl zijn werk en leven stressloos in elkaar over gaan.

Nieuwsgierigheid is wat hem drijft en het plezier in het bouwen van iets nieuws en dat te koppelen aan maatschappelijke doelen.

Ik nam nog even een kijkje op website Argaleo om te zien hoe deze digitale kijkdozen er uit zien en kwam daar interessante afbeeldingen tegen die voor mij ook een esthetische kwaliteit hebben. Het zou zomaar kunst kunnen zijn. Afbeeldingen van een imaginaire stad. Mooi om naar te kijken.

Jeroen Steenbakkers in zijn kantoor in het Grasso complex

Bron: https://www.argaleo.com/

Verhalenproject 9

13 november 2023

De in Heeswijk-Dinther geboren Niek Versteegde (38 jaar) heeft geneeskunde gestudeerd in Nijmegen en is daarna tropenarts en huisarts geworden. Niek wil als sociaal ondernemer verschil maken en werkt hierin samen met techneut Bart Bierling, de co-founder van GOAL 3. Daarnaast werkt hij ook nog 1 dag in de week op de huisartsenpost. In 2019 zijn ze gestart met het bedrijf. De bedrijfsnaam is een verwijzing naar het derde doel- goede gezondheid en welzijn- van de 17 doelen van de VN voor een duurzamere wereld.
Voor zijn studie reisde Niek af naar Tanzania waar hij als co-assistent Stichting Vrienden Sengerema Hospital heeft opgericht. In 2015 keerde hij als tropenarts terug naar het Sengerema ziekenhuis in Tanzania om mee te helpen een nieuwe afdeling op te zetten voor te vroeg geboren en ernstig zieke baby’s. Daar vroeg hij zich af wat het ziekenhuis nodig had om goed en efficiënt te kunnen functioneren op een duurzame manier.
De meeste ziekten en aandoeningen waar Kinderen en baby’s aan overlijden zijn relatief eenvoudig te behandelen als de juiste zorg op tijd wordt gegeven. Wanneer dit op het juiste moment gebeurt is de behandeling effectiever en goedkoper en kost het minder tijd. Doordat er in ontwikkelingslanden over het algemeen te weinig en beperkt geschoold personeel is, is het vaak niet goed mogelijk om deze aandoeningen op tijd te herkennen en goed te behandelen. Dat is waarom GOAL 3 het IMPALA patiënten monitoring systeem voor ziekenhuizen in ontwikkelingslanden heeft ontwikkeld. Dit systeem combineert een duurzaam eenvoudig te gebruiken monitoring apparaat met slimme software. Het IMPALA monitoring apparaat meet via verschillende sensoren de hartslag, ademhaling, bloeddruk, zuurstofsaturatie en temperatuur en stuurt dit door naar een tablet. Door deze digitale technologie wordt de zorg efficiënter en inzichtelijk in welk risicogebied de patiënt zich begeeft zodat passende zorg geboden kan worden. Hierdoor kunnen op grotere schaal patiënten geholpen worden en levens gered. Door deze digitalisering worden artsen ontlast en kunnen ze hun werk beter uitoefenen. In het eerste ziekenhuis was 7 maanden werken met hun monitoringssysteem een afname van sterfte- met 60% en konden kinderen gemiddeld een halve dag eerder naar huis.
Doordat er weinig geld is in deze landen financieren ze de ontwikkeling van hun product via regionale, landelijke en internationale subsidies en via samenwerking met internationale NGO’s. Ook werken ze samen met universiteiten en onderzoeksinstellingen. Als individuele arts loopt Niek vaak tegen beperkingen aan en voelt hij zich vaak tekort schieten. Als sociaal ondernemer kan hij op grotere schaal impact maken dan als (tropen)arts. Door artsen ter plaatse helpen hun werk beter en efficiënter te doen kan hij meer levens redden. Maar Niek vindt het wel belangrijk om als huisarts te werken omdat daar de kern drijfveer vandaan komt.
Uiteindelijk is zijn passie zorg voor patiënten. Het gaat om goede zorg, beter beschikbaar, eerlijk en toegankelijk voor iedereen in de hele wereld. Zijn bedrijf is de beste manier om dat doel te bereiken.

Na mijn gesprek met Niek heb ik nog wat rondgelopen door het gebouw van de Grasso waar zijn kantoor gevestigd is, en de glas in lood ramen bewonderd van kunstenaar Marius de Leeuw. En even stil gestaan bij de portretten van de familie Grasso, de oprichters van de fabriek. Wie weet welke kunstenaars ze geschilderd hebben?

Niek Versteegde. https://www.goal3.org/

Marius de Leeuw maakte dit prachtige glas in lood raam, geschonken door het personeel van de Grasso in 1958. https://nl.wikipedia.org/wiki/Marius_de_Leeuw

Portretten van de Grasso familie

Marius de Leeuw

Verhalenproject 4 Verdieping 3

1 november 2023

Aan het einde van een gele gang van het Grasso complex, met een deur naar een tuintje in wording bevindt zich verdieping 3 van Sanne Reichert en Flip Reid. We hebben in ongeveer dezelfde tijd op de kunstacademie in Den Bosch gezeten en onze kinderen bij elkaar op de lagere school. Al sinds 1998 huren zij een ruimte in dit gebouw en zijn zij lid van het BAC (Boschveld Ambacht Centrum). Sanne is na de modeopleiding terecht gekomen in de film, theater- en televisiewereld waar zij zich bezig houdt met ontwerp en styling van historische en hedendaagse kostuums. Flip is na de afdeling monumentaal gaan werken als technicus in het theater -momenteel in de Verkadefabriek- en werkt daarnaast als zelfstandig theatervormgever. Behalve dat ze in het dagelijkse leven een koppel vormen, zijn zij als verdieping 3 een Vennootschap Onder Firma.

In hun werkzaamheden is het belangrijk zich steeds weer in te leven in een andere opdrachtsituatie. Het is een dienstbaarheid die vergelijkbaar is met andere leden van het BAC; het finetunen met de opdrachtgever en materialiseren van een idee. Het zijn makers die met hun handen iets kunnen dat anderen niet kunnen.

Door het werk in theater en filmwereld zijn zij met hun metier onderdeel van een groter geheel. Sanne noemt, net als Flip, haar werk geslaagd als het niet opvalt; dan klopt het en valt het samen met het (verfilmde) verhaal. Zij verdiept zich in de tijd waarin de film zich afspeelt. Waarom heeft wie wat aan, hoe kleurt het bij de acteur en in het geheel van het beeld. Via een draaiboek wordt bijgehouden wie wat wanneer aan heeft zodat zo efficiënt mogelijk de juiste kleding op de juiste plek is omdat iedere draaidag kostbaar is.

Zij zijn benieuwd naar de nieuwe datasciencebedrijfjes die aan de overkant van hun gang werkzaam zijn. Door gebrek aan tijd komt het er niet van om contact te leggen. Wij zelfstandigen zijn allemaal hard aan het werk met de gelimiteerde tijd die er is om te kunnen bestaan. Maar we hebben elkaar nodig zegt Sanne; de makers/ambachtsmensen en de digitals. Flip vult aan dat data alleen abstract is en dat het betekenis krijgt als het gekoppeld wordt aan materie. Sanne is benieuwd in hoeverre nieuwe technologieën kunnen helpen om de wereld mooier te maken maar ook om haar werk efficiënter uit te kunnen oefenen. Bijvoorbeeld om een systeem te bedenken waardoor opgeslagen kleding beter uitgewisseld kan worden zodat er op een duurzame manier gewerkt kan worden en verspilling wordt tegen gegaan.

Zij ervaren de locatie als dynamisch en laagdrempelig; het stroomt, beweegt en dat maakt het een aantrekkelijk gebied om te werken. Het is niet áf maar in beweging. Dat soort rafelrandjes heeft een stad nodig om te kunnen groeien. Het gaat er in het leven om te delen, laten zien waar je mee bezig bent en doorgeven aan een volgende generatie. Aandacht voor maken, doen, en elkaar. Van elkaar leren en ontdekken wat je aan elkaar hebt.

Sanne en Flip http://www.verdiepingdrie.nl/

Verhalenproject 3 Pathos

1 november 2023

`Om te reizen in tijd en ruimte is kunst een zeer geschikt middel. De eerste paden naar een nieuwe tijd lopen meestal over kunstwerken.” Sigudur Gudmundsson

Het beeld ‘Pathos’ van de kunstenaar Sigudur Gudmundsson staat sinds 1987 voor het voormalige PTT gebouw aan de Parallelweg in Den Bosch. De kunstacademie is nu in het pand gevestigd. Iedere keer als ik er langs kom, geniet ik van zijn poëtische tijdloze schoonheid. Het werk kwam tot stand in opdracht van de Dienst Esthetische Vormgeving van de PTT in het kader van de procentsregeling waarvan een deel van het budget van het pand aan kunst besteed werd. Als kunstacademiestudent eind jaren 80 heb ik in dit PTT gebouw in de nacht gewerkt als postsorteerder. Het was de omgekeerde wereld waar ik voor even in leefde en dat was leuk. Ik meen dat ik in het donker om 23 uur moest beginnen en in het ochtendlicht van 7 uur fietste ik weer naar huis. Ik ging bij Erfgoed 's-Hertogenbosch op zoek naar foto’s van het PTT gebouw, maar vond slechts 1 foto van het moment dat het granieten/bronzen beeld werd geplaatst. Dat moet een indrukwekkend moment geweest zijn want het is 700cm hoog en 300cm doorsnede.

Ik klopte aan bij het EKP (Expeditie Knoop Punt) info centrum dat kantoor heeft in het pand en werd te woord gestaan door Mike van de Kar Ontwikkelingsmanager van SDK Vastgoed B.V. die bezig zijn met de transitie van het gebied. Hij liet me aan de hand van een muurvullende tekening zien hoe het er in de toekomst uit moet gaan zien. De kunstacademie wordt toegankelijker gemaakt voor de stad, als creatief kloppend hart waar ook worden verbindingen gemaakt met het bedrijfsleven. Ze noemen het KuBus, ofwel Kunst en Business. En het beeld van Gudmundsson moet een ander plekje krijgen.

Het beeld ‘Pathos’ van de kunstenaar Sigudur Gudmundsson werd in 1987 geplaatst bij het PTTgebouw aan de Parallelweg in Den Bosch. Uit het archief van @erfgoedshertogenbosch

'Pathos' door Sigudur Gudmundsson, Graniet/brons, afmetingen: (doorsnede) 300 cm; hoogte 700 cm

Kunstacademie Sint Joost in voormalige PTT gebouw

Mike van de Kar, ontwikkelingsmanager van SDK Vastgoed

Verhalenproject 8 Verhalenhuis Belvédère

1 november 2023

Afgelopen vrijdagavond heb ik samen met Alexandra van Dongen Verhalenhuis Belvédère in Rotterdam Katendrecht bezocht, als inspiratiebron voor het verhalenproject waarmee ik bezig ben in het Innovatiekwartier in Den Bosch. Vanuit deze prachtige historische locatie uit 1894 wil de coöperatie d.m.v. kunst, cultuur en verhalen zoveel mogelijk mensen met elkaar en de stad verbinden vanuit alle culturen die zich van oudsher in deze havenstad bevinden. Het pand zelf ademt verhalen. Het was een café-restaurant en in de jaren 30 een dancing waar grote jazz artiesten optraden zoals Boy Edgar. Tijdens de tweede wereldoorlog was jazz verboden, maar omdat de Duitsers niet in Katendrecht mochten komen vanwege de prostituees die daar hun diensten aanboden, werd de plek een soort vrijstaat. Na de oorlog werd het pand een bioscoop, worstelarena, en een Griekse nachtclub. Op de tweede verdieping van het pand woonde kunstenaar Wally Elenbaas met zijn Joodse vrouw fotografe Esther Hartog die samen Joodse kinderen hielpen verbergen en er uiteindelijk zelf ook onderdoken.
In 2008 begon het avontuur van de opbouw van het verhalenhuis. Het pand was erg vervallen maar met heel veel draagvlak en steun vanuit de wijk is dit bijzondere initiatief van de grond gekomen.
In oktober 2013 was de opening van de eerste tentoonstelling in het Verhalenhuis Belvédère getiteld ‘Potluck’ in samenwerking met conservator Alexandra van Dongen van Museum Boijmans Van Beuningen. Allerlei mensen verhaalden over hun serviesgoed en hun leven.
Nadat ik met Alexandra aan 1 van de lange tafels ben aangeschoven heet
Linda Malherbe, één van de initiatiefneemsters van het verhalenhuis, ons welkom en vertelt over de geschiedenis van het pand. Vervolgens vertelt de Noorse kok over haar achtergrond en wat we te eten krijgen. Uiteraard heerlijke zalm😊 Een enthousiaste vertegenwoordigster van de Sjømannskirken Rotterdam verhaalde over de geschiedenis van deze bijzondere donkere houten Noorse kerk, en Podcast-en radiomaker Guido Spring liet tussen de gangen door zijn poëtische geluidsportret van Kristiansand, havenstad in Noorwegen horen.
Als vanzelf ontstond er contact tussen de mensen bij wie we aan tafel zaten. De man die naast me zat bleek bij de radio gewerkt te hebben en was nieuwsgierig wat ik allemaal aan het opschrijven was. Ik vertelde over het verhalenproject in de Spoorzone, waarop hij me vertelde dat hij eens een uitzending had gemaakt over iemand in Boschveld die een vlooiencircus had met mensenvlooien. De wereld is klein en vlooien al helemaal.

Verhalenhuis Belvédère

Tentoonstellingsruimte Verhalenhuis Belvédère

Wally Elenbaas

Verhalenproject 7 Luc Kitslaar

1 november 2023

Luc Kitslaar is geboren en getogen in Berlicum en is sinds 1 jaar met zijn bedrijf Solvy gevestigd in het Grasso-complex aan de Parallelweg in Den Bosch. Hij is de overbuurman van Sanne Reichert en Flip Reid van Verdieping 3 -leden van het Boschveld Ambacht Centrum- waar ik afgelopen week over schreef n.a.v. mij bezoek aan hen. Al op 15 jarige leeftijd bouwde hij websites en dreef zijn nieuwsgierigheid hem naar de digitale nieuwe wereld. Van 1998 t/m 2002 studeerde Luc aan Sint Lucas in Boxtel reclame en grafisch ontwerp. Maar hij kwam erachter dat hij te onrustig was om dat wat hij bedacht zelf uit te voeren én dat anderen betere makers waren. Aansluitend ging hij HBO communicatie studeren in Utrecht waar vakken economie en psychologie onderdeel van zijn. Na enige tijd in de ‘offline marketing’ ofwel de gedrukte reclamewereld gewerkt te hebben wist hij dat de toekomst zich online zou gaan afspelen en niet meer weg te denken zou zijn. Sinds vier jaar bestaat zijn bedrijf. In coronatijd begon hij met zijn compagnon Yauhen die het technische deel voor zijn rekening nam; het uitschrijven van code, de achterkant van websites. Het bedrijf is uitgegroeid met 5 mensen in dienst in Nederland en 7 in het buitenland.

De essentie van hun werk is het stroomlijnen en efficiënter maken van bedrijfsprocessen door slim gebruik van digitale mogelijkheden, zodat de opdrachtgever en zijn/haar klant sneller to the point komt.

Door de digitalisering is de wereld ook complexer en groter geworden. Er is een grote brij aan informatie ontstaan en daarbij weten we volgens Luc, niet meer of iets dat we zien in de digitale wereld, de waarheid vertelt. Oorlog en het voeren van politiek kan bijvoorbeeld gestuurd en gemanipuleerd worden door fake data. Waar het volgens Luc nu om gaat is de juiste tools vinden en ontwikkelen om bij de juiste data te komen. Er ontstaat een nieuwe werkelijkheid door digitale mogelijkheden die we tot onze beschikking hebben. Waarom zou je bijvoorbeeld nog Spaans leren, als er een app bestaat die direct jouw taal vertaalt in de gewenste taal zodat je kunt communiceren met jouw Spaanse relatie? Luc maakt zich zorgen om de geld gedreven economie en vindt dat deze zou moeten veranderen in waarde gedreven- om een betere wereld te maken, maar dan moet dat wel op internationaal niveau aangepakt worden. Groei is voor hem geen doel op zichzelf. Doelen zorgen ervoor dat je nieuwe inzichten krijgt waaruit groei ontstaat. Zonder doel is er stilstand, en stilstand is achteruitgang.

De jongere generatie waarvoor de digitale wereld een tweede natuur is, weten niet beter dan dat ze overal kunnen werken waardoor ze meer eisen kunnen stellen, zoals bijvoorbeeld niet meer fulltime. Werken moet voor hen ook vooral leuk zijn en bij voorkeur een maatschappelijke doel hebben. Daarom pleit Luc voor een werkomgeving waar alle behoefte samen komen; waar je ook boodschappen kunt doen, sporten, en uit eten kunt gaan. Er ontstaat zo een werkcommunity; een plek waar je graag wilt zijn, voor gelijkgestemden.

Het doet me denken aan eerdere projecten die ik heb uitgevoerd bijvoorbeeld rondom LIPS in de gemeente Heusden, of de Willem2fabriek in Den Bosch. Fabrieken die groeiden in dezelfde tijd als de Grasso rond 1900. Er was een bewustzijn bij de industriëlen dat ze goed voor hun werknemers moesten zorgen, gezond houden, door o.a. sportactiviteiten te organiseren of muziek maken na werktijd zodat het salaris niet opgedronken werd in het café. Een gezonde werknemer die zich onderdeel voelt van een werkgemeenschap is gelukkiger en presteert beter. De Grasso bouwde woningen voor de werknemers en in het archief van Den Bosch vond ik mooie foto van Grasso’s toneelvereniging “Door Eigen kracht” vanuit 1944, en een foto van 1955 van een sport en ontspanningsmiddag voor het personeel van de Grasso.

Luc Kitslaar

Luc tegenover het atelier van Verdieping 3

Bron: archief Erfgoed 's-Hertogenbosch 31 mei 1942 Fotopersbureau Het Zuiden Sport- en ontspanningsmiddag voor het personeel van Grasso

Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch Feestavond in het Casino bij de viering van het eerste lustrum van Grasso 1942

Schouwburg Casino Grasso's Machinefabrieken N.V. Grasso's toneelvereniging "Door Eigen Kracht". Scène uit het toneelspel "Najaars- stormen" 18 mei 1944

Personeelsorkest Grasso, foto uit 1943

Verhalenproject 6 Erik van Dongen

1 november 2023

In twee aaneengesloten ruimtes met enorme tafels tref ik Erik van Dongen. Hij ontwerpt, maakt en verhuurt ‘inflatables’, ofwel opblaasbare objecten in veelal monumentale afmetingen. Erik was net terug uit Frankrijk ivm een opdracht; zijn werkgebied strekt zich uit over de wereld. Echter zijn achtergrond is een hele andere. Hij studeerde communicatiewetenschappen aan de universiteit, dat op dat moment nog als jonge sociale wetenschap zichzelf aan het uitvinden was. Gefascineerd door typografie, verdiepte zich in het modernisme en Bauhaus, en studeerde af in typografische vormgeving met waarnemingspsychologie als belangrijk onderdeel. Hoe maak je een poster, hoe kijken mensen en worden zij gestuurd door reclame-uitingen.

Ik ga even googelen naar Bauhaus om mijn kennis op te frissen en vindt op Wikipedia een interessante uitspraak van de directeur Gropius Bau van het Bauhaus in1919: “Architecten, beeldhouwers en schilders, wij moeten allen terug naar het handwerk! Want er bestaat geen ‘beroepskunst’. Tussen de kunstenaar en de handwerksman bestaat geen wezenlijk verschil. De kunstenaar is een handwerksman die zichzelf overtreft. […] Geen enkele kunstenaar kan echter buiten de basis van het handwerk. Dat is de oorsprong van het artistieke proces.[1]

In dit project ga ik ook samenwerken met Nicole Smans o.a. docent typografie op de kunstacademie dat ook in het innovatiekwartier gevestigd is waar mijn research zich op richt en waar ik een bezoek aan ga brengen.

Tijdens het snuffelen bij Erfgoed ‘s-Hertogenbosch vind ik interessante reclame-uitingen van de Grasso gevestigd in hetzelfde gebied als waar Erik werkt. Tekst, beeld en kleur gaan prachtig samen. Misschien ervaar ik het meer als esthetisch door de afstand in tijd, dan dat ik op een ‘reclame-achtige manier wordt verleid.

Omdat er geen werk te vinden was als communicatiewetenschapper ging Erik samenwerken met een vriend die vliegers maakte en helium ballonnen voor reclamedoeleinden. Het werd een groot succes. In Disneyland in de VS zag hij voor het eerst inflatables wat hem op het idee bracht ook iets dergelijks te gaan maken. Uiteindelijk is hij zelfstandig doorgegaan om zich meer te gaan richten op samenwerkingen met o.a. kunstenaars (zoals Florentijn Hofman bekend van de reuze badeend) als opdrachtgever. In 2013 begon hij op de locatie aan de Paardskerkhofweg zijn werkplaats.

Als zelfstandige is het altijd spannend of er wel opdrachten blijven komen, maar Erik lijkt zich daar totaal geen zorgen over te maken. Vanuit zijn ervaring weet hij dat er altijd wel weer iets komt. Vrijheid en onafhankelijkheid zijn belangrijke waarden binnen zijn leven en werk.

Op de vraag of hij wel eens aan een autonoom project zou willen werken antwoordt hij dat hij tussen opdrachten in, daar wel aan werkt. Hij is bezig om opblaasbare huizen te maken. De opblaasvorm vormt de mal waaromheen het huis gevormd wordt. Vroeger dacht hij erover om met zijn 50e met pensioen te gaan, maar nu hij 62 jaar is denkt hij daar heel anders over. Waarom stoppen met werk dat zó leuk is?

www.erikvandongen.nl

Werk van Florentijn Hofman

Beschrijving: Reproductie reclameplaat Grasso`s Machinefabrieken N.V. Ontwerp G. Kerst. Datering: 13 april 1942

Reclameposter Grasso 1945 om metaalbewerkers te werven

Verhalenproject 5 Anja Klimmer

1 november 2023

Anja Klimmer is de enige vrouwelijke meubelmaker in de rode gang van het Boschveld Ambacht Centrum aan de Paardskerkhofweg, waarachter werkplaatsen van meerdere meubelmakers en andere ambachtelijke bedrijven schuil gaan. Ze studeerde in Duitsland culturele antropologie en kwam via een studie-uitwisseling vanuit Bonn in Amsterdam terecht. Culturele antropologie is een sociale wetenschap die haar wortels heeft in het kolonialisme en ontdekkingsreizigers, vertelt ze, via het langdurig samenleven met niet westerse culturen wordt een onderzoek gedaan naar economische structuren, sociaal gedrag en religie. Zo ging ze bijvoorbeeld met Nederlands/Surinaamse Hindoes een reis maken naar India; terug naar hun roots om te kijken wat dat voor hen betekende.

Terug in Nederland was ze werkzaam als sociaal werker waarin ze zich richtte zich op participatie van jongeren, door ze elkaar te laten interviewen om zo mondiger te worden en elkaar op die manier te helpen. In Boschveld heeft ze nog bij Divers, welzijnsorganisatie gewerkt.

Toch kreeg ze de behoefte om concreter bezig te zijn; om tastbare dingen te maken, en ging een MBO meubelopleiding volgen. Weer op school tussen 18 jarige jongens. Ze laat me een advertentie zien, reclame van Lego. Dat is hetgeen waar het om gaat. Het plezier van bouwen, van iets maken dat tastbaar is, waar je naar kunt kijken en kunt laten zien. Ik kijk naar de foto die ook mij als kind laat zien. Ieder kind knutselt iets, stapelt blokken, krast met een potlood, nog niet gehinderd door de ratio dat het ‘zin’ moet hebben, moet kloppen, mooi móet zijn, of een doel moet dienen. Naar verloop van tijd verwatert die creativiteit en knutselbouwkunde omdat de mentale ruimte opgevuld wordt door veel kennis die in het hoofd opgeslagen moet worden via schoolse activiteiten. Toch is dat met plezier belangeloze prutsen belangrijk om ruimte te maken op de innerlijke harde schijf om nieuwe inzichten te krijgen die juist zonder vooropgezet plan een doel kunnen dienen. Anja werkt zes dagen in de week als zelfstandig meubelmaker en wisselt dat af als werkbegeleider op een plek voor dak-en thuislozen. Ze maken daar kleine meubels van gebruikt hout en ze voeren ontwerpen uit van studenten van Sint Joost kunstacademie. De afwisseling van het werken met mensen en het solitaire- in haar werkplaats bevalt haar erg goed.

Ondertussen nog een mooie tekening gevonden bij Erfgoed 's-Hertogenboschvan de Paardskerkhofweg waar Anja haar werkplaats heeft, maar dan vanuit 1924. En een prachtige foto (mijn dochter-van-de-groentenboeren-hart gaat daarvan sneller kloppen) van veilinggebouw de Meierij dat stond tussen de Grasso en Gilmo Metaalwerken in.

https://boschveldambachtcentrum.nl/portfolio/anja-klimmer-cirkel-hout/

Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch Pentekening uit 1924

Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch 's-Hertogenbosch, Parallelweg 50 Foto 1947 Veilingebouw Meijerij

Verhalenproject 2

18 oktober 2023

Op weg naar de Copernikkel -in de Bossche wijk- Boschveld passeer ik de van Musschenbroekstraat waar ik misschien wel meer dan 10 jaar heb gewoond. (Tijd gaat klonteren naarmate de herinneringen toenemen) Ik weet nog dat iemand verbaasd reageerde toen ik daar ging wonen, alsof het er niet pluis was. Daar heb ik nooit iets van gemerkt. Het was er rustig wonen, vlakbij het station als poort naar de rest van de wereld. Inmiddels is er veel veranderd. Het is nog meer uitgegroeid tot een diverse multiculti-samenleving dan toen ik er woonde. Veel falafel, Turkse bakker en -pizza. Ik weet nog dat de Turkse supermarkt er kwam, nadat de Nederlandse verdwenen was. Ik ben eens gaan neuzen bij Erfgoed 's-Hertogenbosch en kwam daar een foto tegen van de Turkse supermarkt in 1993 toen hij waarschijnlijk net geopend was (Aha..toen woonde ik daar al) , en een foto van het winkelcentrum uit 1957 toen de wijk er net stond. Voordat de wijk het daglicht zag werd er gesproken van ’polder Boschveld’, een lege vlakte achter het spoor. Weer terug naar mijn wandeling waar ik Leidi Haaijer in de Coopernikkel achter de naaimachine tref. Leidi is een geëngageerd kunstenaar woonachtig en werkzaam in Boschveld. De maatschappij is haar werkveld en ze voelt zich op haar plek in die diversiteit van werelden die samenkomen in de wijk. Er ontstond als vanzelf een mooi gesprek over het samenvallen van kunst en het maatschappelijke. Als kunst niet langer een schilderij voor boven de bank is, hoe noem je het dan? Als kunst samenvalt met de maatschappij, verdwijnt het dan, is het dan nog zichtbaar? Wie bepaalt dat wat kunst is? Is het de context? Leidi is op zoek naar continuïteit, dat een project beklijft en een blijvende verandering teweeg brengt. Veel kunstprojecten zijn tijdelijke impulsen die gebruik lijken te maken van sentimenten die spelen in de samenleving en resoneren in kunstland maar beklijven niet op de plek waar de inspiratie vandaan gehaald is. Het gaat ook over communicatie, hoe noem je wat je doet, aan wie leg je het uit, met wie ben je in gesprek. Door niet in hokjes te denken kunnen mooie verbindingen ontstaan. En daarvan is coöperatie de Copernikkel een prachtig voorbeeld waaronder verschillende initiatieven vanuit de wijk zijn ondergebracht, zoals bijvoorbeeld de Boschveld Wereldkeuken.

Ik vervolg mijn weg op zoek naar de verhalen via de podcast die op initiatief van Paleis van de Volksvlijt zijn gemaakt in de wijk. Op de Parallelweg hoor ik via een QRcode het verhaal van een prostituee die in nagedachtenis van twee overleden collega’s haar schrijnende verhaal vertelt, een verhaal in en over de Boschveldtuin waar ik tussen de bloemen een bekende tref. Vanmiddag ga ik op zoek naar alle andere luisterverhalen en wie weet nieuwe ontmoetingen. Wordt vervolgd.

Vanuit het archief van @erfgoedshertogenbosch Stadssilhouet vanuit de Langstraat gezien. Voor de stadsmuren de polders Boschveld. datering: 1832 Vervaardiger: Gevers van Endegeest, kapt. Daniel

Boschveld winkelcentrum in 1957. Foto uit archief van Erfgoed s-Hertogenbosch

Turkse supermarkt 1993 in Boschveld winkelcentrum. Foto uit archief van Erfgoed s-Hertogenbosch

Leidi Haaijer

Boschveldtuin

Verhalenproject in het Innovatiekwartier in Den Bosch

16 oktober 2023

Heel blij met de opdracht van Gemeente 's-Hertogenbosch en Erfgoed s-Hertogenbosch om verhalen te gaan verzamelen én verbeelden in het Innovatiekwartier Den Bosch! Vandaag begon mijn researchmaand waarvan ik op deze plek regelmatig verslag zal uitbrengen.
Ik had afgesproken met Patrick Kloth, voorzitter van het Boschveld Ambacht Centrum en eigenaar van Kleefkracht . We spraken over de vertragende werking van ambacht, over de unieke eenmansbedrijfjes die gehuisvest zijn bij het Grasso-complex, en dat er erg veel belangstelling is voor o.a. cursussen houtbewerking die daar gegeven worden. Veel mensen hebben de behoefte om achter hun pc vandaan te komen om iets tastbaars te maken en zich over te geven aan een ambacht dat de innerlijke klok wat langzamer laat tikken. In de virtuele wereld kunnen we ons in grote snelheid verplaatsen als in een denkbeeldige tijdmachine en zijn er voortdurend afleidende prikkels. Door iets tastbaars maken wordt je in het hier en nu gezet. Innovatie, big data science lijken haaks te staan op ambacht, maar niets is minder waar. Ook binnen ambacht wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van computergestuurde machines, worden ontwerpschetsen in de computer gemaakt en al lang niet meer op de tekentafel. Ook zij bewegen zich op internet om klanten te werven, maar het vertrekpunt is het ambacht en liefde voor het materiaal. Ik ben door de gele, groene en rode gangen gaan zwerven en klopte nog even aan bij Ben Bucx, restaurator. Hij vertelde over verschillende klussen waar hij mee bezig is, dat veel mensen niet in de gaten hebben hoeveel uren er in een restauratieklus gaan zitten als het zorgvuldig gebeurt. We leven in een Ikeawegwerptijdperk waarin het in de tijd doorgeven van gerestaureerde spullen bij niet veel mensen in zwang is. Het is als het doorgeven en koesteren van tijd, van een herinnering, van (een object met) een verhaal.

Boschveld Ambacht Centrum (BAC)

Ben Bucx restaurator. https://atelierbenbucx.nl/nl/

Grasso in 2023

In 1913 werd het Grasso gebouw aan de Parallelweg in Den Bosch opgeleverd. Tilburgse architect F.C. de Beer. Foto: Erfgoed 's-Hertogenbosch

Patchwork, kunstenfestival Watou

16 augustus 2023

Weer thuis na wel een hele bijzondere week kamperen bij het Kunstenfestival Watou Uit meer dan 200 aanmeldingen ben ik samen met 29 andere kunstenaars geselecteerd om na te denken over projectvoorstellen voor het kunstenfestival in Watou in 2024. Het experimentele onderzoeksproject Patchwork is een initiatief van (inspirator tijdens ons verblijf) Koen Vanmechelen.

Het was zeer intens, maar voldaan kijk ik terug op de mooie inhoudelijke inspirerende gesprekken, nieuwe ontmoetingen, de gastvrije ontvangst, met een hoofd vol indrukken en ideeën die ik de komende tijd ga uitwerken.

Foto: Dienke Groenhout

Eindpresentatie ZOOkeeper Drenthe

4 augustus 2023

Op 30 juli 2023 was de eindpresentatie van mijn artist in residencyperiode in het voormalige dierenpark in Emmen. Ik reflecteerde op het 3 maandelijkse Drentse verblijf van Vincent van Gogh 140 jaar geleden, beantwoordde zijn 23 brieven vanuit het heden, bezocht de locaties waar hij was geweest en onderzocht wat er is veranderd. Het geheel kwam samen in een installatie van 21 brieven, handgeschreven op 2,5 meter vellen papier, geschilderde en getekende portretten en filmpjes. Op 30 juli organiseerde ik een lunch met de mensen die het project gevoed hebben met hun verhalen en waarvan ik portretten heb gemaakt; zo kwam de installatie tot leven. Theodora van de Wildenberg heeft het geheel muzikaal omlijst.

Brief 21 aan Vincent van Gogh

26 juli 2023

Op 25-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn éénentwintigste brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Mijn laatste Drenthse dagen zijn ingegaan en ik denk dat dit mijn laatste brief aan jou wordt, maar je weet maar nooit. De spiegel die jij me voorhoudt laat me reflecteren, naar binnen en naar buiten kijken, door de/mijn werkelijkheid heen. Eigenlijk heb ik al jouw Drenthse brieven gelezen, maar toch ben ik kris kras door jouw woorden heen gegaan op zoek naar iets dat ik over het hoofd heb gezien. Woorden die kleur worden, in schrift geschilderde landschappen om jouw broer mee te laten kijken. Niet wetende dat er nu zoveel ogen mee lezen.
15 oktober: “Tot u spreekt de heide, naar de stille stem van de natuur luistert gij en de natuur wordt soms wat minder vijandig, ten laatste zijt gij haar vriend. Dan is uw werk ook mooi en kalm”
Je stemt je af op die stille stem van de natuur met penselen en verf als jouw antennes die de neutrale stilte in jezelf laten resoneren. Er is geen vijandigheid, geen afleidende emoties, maar een constante stille draad tussen datgene dat buiten je is en binnenin je. Misschien zijn wij daar als mensen ons hele leven naar op zoek. De kunst, de liefde, religie of alles dat met zingeving of de zoektocht daarnaar te maken heeft zijn voertuigen om het alleen zijn niet als leegte te ervaren maar als een volle vruchtbare bron.
Ik heb een portret geschilderd van de man die nu eigenaar is van het Logement waar jij hebt gelogeerd in Hoogeveen. Daar wordt veel op gereageerd door bezoekers. Sommigen denken dat jij dat bent. Anderen denken de man te herkennen. Zijn gezicht raakt mij net als de bezoekers omdat het gelaagd is denk ik. Heel bijzonder was de vrouw die getipt was om te komen kijken omdat dit portret lijkt op haar man die jaren geleden is overleden. Hij zou er, ouder geworden, zo uit moeten zien zoals ik dit portret geschilderd heb. Het raakte me zoals je wel zult begrijpen.
Het portret van Monique én haar verhaal roept weer andere verhalen op over mensen die het in de reguliere maatschappij niet redden door verschillende omstandigheden of littekens die niet kunnen helen. De familie waar ik heb gelogeerd in Noord-Sleen was op bezoek in het atelier waarmee ik sprak over het verschil tussen melancholie en depressie. Zij hebben als arts ook te maken gehad met psychiatrie en kunnen er op een analytische manier naar kijken, ook naar het portret van Monique, als ware zij een patient. De melacholie kan een vervoermiddel zijn om je dichterbij de kunst te brengen. Het ligt er aan wat voor werk je maakt, maar in jouw (en in mijn) werk speelt het zeker een rol. Het woord melancholie komt vaak voor in jouw brieven. Als de melancholie losraakt van de werkelijkheid of materie, dat je het niet meer als brandstof kunt gebruiken voor het schilderen of geen verbinding voelt met jouw publiek, dan kan het doorslaan naar zwaarmoedigheid of depressie. Ben je te goedgelovig, te naïef, te enthousiast, iedere keer als je begint aan een nieuw avontuur zoals die 3 maanden in Drenthe? Heb je bepaalde dingen niet kunnen voorzien door bij voorbaat te relativeren? Gelukkig doe je dat niet. Iedere keer duik je met volle overgave een nieuwe weg in, los van de consequenties. Op zoek naar die stille verbinding van jou met de wereld om je heen op jouw unieke manier vertaald naar mijn tijd en toekomstige tijden. Door jouw woorden spreekt die stille stem van de heide waarop ik mij heb geprobeerd af te stemmen. Het schrijven, het werken in een cocon van 3 maanden heeft me de kalmte en concentratie gebracht waar jij steeds over schrijft. En dat heeft mijn Drentse periode inzichten gebracht waar ik op voort kan bouwen en die ik mee zal nemen naar het Brabant, waar ik net als jij naartoe zal terug keren.

Brief 18 aan Vincent van gogh

21 juli 2023

Op 14-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn achtiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Mijn week begon met de ontvangst van een bijzondere groep jongeren in mijn atelier. Zij kwamen via Movements Emmen dat jongeren stimuleert om hun talenten te ontdekken en stimuleren. Wishnu die ik eerder heb geportretteerd was er ook bij. Ik gaf een workshop zelfportret tekenen. Volgende week komen ze weer. Mooi om te zien hoe na een voorzichtig begin ze in een concentratie terecht kwamen waardoor er bijzondere persoonlijke tekeningen tevoorschijn kwamen. Hoe lastig zo jong te zijn, nog niet wetende wat er allemaal in je zit, dat er ogenschijnlijk talloze wegen zijn, maar er is er maar 1 die echt past. Hoe deze te vinden als je het overzicht van jaren nog niet hebt.

6 december: “…ondanks geluk of ongeluk dat gij veilig zijt, al ware het alleen in die bewuste werkelijkheid die zweeft boven den schijn der dingen.” Deze zin lees ik over en over om te begrijpen wat je zegt en omdat hij me fascineert. Het lijkt alsof je het hebt over een ‘schijnveiligheid’ die in de oppervlaktelaag van de dingen zweeft. Jij graaft dieper, wilt het onderste uit de kan, een pure essentie. Waar geluk of ongeluk wellicht geen rol speelt, maar wel waarachtigheid. Het gevoel dat het niet anders kan dan zo te kijken, leven, werken, zijn .

“…doch gij staat tegenover eene persoonlijkheid die een magt van charmeurs heeft en die charme kan fataal zijn indien aangewend in rigting werelsche ambitie.”
Valsheid, geraffineerd gedrag, onbescheidenheid, opportunisme zijn zaken waar jij wars van bent. Het leidt af van waar het je om te doen is. De wereld is er vol van, maar je kan ook een andere kant op kijken. De onmacht of boosheid waarmee je jezelf kunt vullen door alle narigheid in de wereld die niet te veranderen is holt uit. Het is beter te kijken naar schone, pure dingen, die voortkomen uit een onschuldig verlangen, een goedheid, een eenvoud.

Samen met journalist Joep van Ruiten van Dagblad van het Noorden werd ik door Bert Finke nog eens rondgereden langs plekken waar jij gelopen hebt in Drenthe. De historici zijn hier minutieus jouw werken aan het analyseren van waar welk werk nu is gemaakt want wat jij ziet in jouw tijd ziet er nu anders uit. Bomen waar jij grote lege vlaktes ziet, die bij jou in aanleg zijn of nog moeten komen, andere huizen, geen plaggenhutten, auto’s, pleziervaart, geen turf. Er zijn best wat heftige discussies gaande over wie nu gelijk heeft van waar jij wat maakte, wie gelijk heeft met onderzoek, wie de waarheid in pacht heeft, wie zich jou kan toe-eigenen. In de hang naar een feitelijke waarheid is er geen ruimte voor inconsequenties. Je wordt aan alle kanten tegen het licht gehouden. Jouw schilderijen ook, daar kunnen ze tegenwoordig doorheen kijken en zien wat jij hebt gecorrigeerd. (Terwijl..je hebt het niet voor niks weg gehaald). Ik vraag me dan af..gaat van Gogh nog over van Gogh, of is ieder die jou tot studie of onderwerp maakt bezig om zijn eigen zelfportret te schilderen met jou als spiegel? En doe ik dat nu ook?

Bert, Joep en ik namen nog een kijkje in het van Goghhuis in Nieuw-A’dam waar jij een periode gelogeerd hebt en waar jouw kamer is nagebouwd. Daar zijn ze volop aan het verbouwen en willen ze de ziel van jouw aanwezigheid van 140 jaar geleden naar boven toveren d.m.v. hedendaagse video-animaties. We hebben verhalen nodig en mensen zoals jij om ons aan te spiegelen. Als troost.

Jongeren van Movements in mn atelier

Bert en Joep in van Goghhuis Drenthe

Brief 17 aan Vincent van Gogh

21 juli 2023

Op 13-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn zeventiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

12-13 nov: “Enfin broer, ik wou wel gij minder droog er over haddet geschreven (maar dat kan aan de drukte hebben gelegen)”
Jouw broer Theo had gedoe op zijn werk en jij blijft maar aandringen dat hij zich bij jou moet voegen om samen als kunstenaar door het leven te gaan. Maar jij bent ook afhankelijk van het geld wat hij binnen brengt en niet alleen jij maar ook jouw familie. Als je zo’n lange tijd alleen vertoeft en alleen het brieven schrijven hebt om te reflecteren kom je dichterbij een innerlijke stem of stilte dat zich uitvergroot met het gevaar dat je jezelf moeilijker kunt relativeren. Daar heb je het contact met anderen van tijd tot tijd voor nodig. Direct contact met anderen versnelt je reageren. In de stilte ,als je alleen bent, heb je alleen te maken met je eigen tempo, zonder stemgeluid.
In 1991/92 had ik een werkperiode in Praag waar ik je eerder over vertelde. Dat was mijn brievenschrijfperiode én ik las voor het eerst jouw brieven. Het was in de Pre-internet-tijd. Ik was daardoor ook helemaal daar, verstoken van nieuws en afleiding. Een andere tijdszone die langzaam mijn tijdszone werd. (Ik heb het altijd gek gevonden waarom jij daar bent en ik hier, in tijd en/of in plaats. Misschien een kinderlijke vraag maar het blijft me bezig houden.) Ik was iets jonger dan jij, las veel, zag veel opera, musea, en voelde me enorm verbonden met de weg die ik was ingeslagen. Alleen in die stilte kon ik los van wie of wat dan ook deurtjes openen die alleen ík kon openen, die me in de rest van mijn leven een belangrijke rol zijn gaan spelen.
“En het is dan ook hoogst moeielijk, dat geef ik toe, te weten wat men doen moet”, zeg je tegen Theo. Het gaat over stoppen bij zijn werkgever, maar ook over een mogelijke nieuwe weg als kunstenaar zonder opdrachtgever. Het begint bij een sterk gevoel/idee welk pad je moet gaan bewandelen en tegelijk bewust zijn van wat je onderweg tegenkomt zonder je teveel te laten afleiden door (letterlijke of innerlijke) negatieve stemmen.
“Het geld speelt een brutalen rol in de maatschappij en dat gij zulks gevoelt is een gevoelen dat betrekkelijk ik ook heb.”
Het probleem van het kunstenaarschap is niet de kunst op zichzelf maar de verbinding die de kunst (-enaar)maakt met de maatschappij op welke manier dan ook waardoor er geld voor wordt betaald. Het is een soort handigheid, van ‘passen in de tijd’ en de weg weten. Het staat haaks op het ondergedompeld zijn in het maakproces waarin concessies ten aanzien van de wereld -zoals-die -nu- eenmaal- is- niets met (vernieuwende) kunst te maken heeft. Het gaat om het maken van een vertaalslag van iets dat vanuit een innerlijke noodzaak gemaakt is, naar een wereld die dit niet noodzakelijkerwijs nodig heeft om te overleven. Waar huist de (geldelijke-)waarde van een kunstwerk? Waarom is het belangrijk? Lukt het mensen in deze snelle-internet-tijd te verlangzamen en deze brieven te lezen?
Ik moet denken aan kunstenaar-econoom Hans Abbing die over ‘Het Van Gogh syndroom’ schreef als inspiratiebron waarom kunstenaars arm blijven. (“Why are artist poor?” 2002) Het syndroom met jouw naam schetst een romantisch beeld van het kunstenaarschap dat zowel kunstenaars als kunstliefhebbers in stand houden zodat we arm blijven. Ook het subsidiestelsel om kunstenaars te compenseren houdt kunstenaars arm, stelt hij, omdat ze zo kunstmatig overeind worden gehouden. Hij stelt dat als kunst net zo gewoon zou zijn als het kopen van een brood, dat mensen er wel voor betalen. De enige subsidie die in jouw tijd bestaat is de toelage die jij krijgt van jouw broer.
“Ik wil toch zonder beschutting, meer dan anderen hebben, werken, en niet omdat ik er nu al ben maar omdat ik geloof “je grandirai dans la tempete”(ik zal groeien in de storm)
Weer of geen weer, we zijn onderweg.

Brief 20 aan Vincent van Gogh

21 juli 2023

Op 21-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn twintigste brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Zonder op of om te kijken liep een man door de hangende beschreven brieven rechtstreeks naar mij toe. Hij vroeg me waar een bepaalde locatie van de voormalige dierentuin was waar zoals je weet deze artist in residency gevestigd is. Het vertelde dat hij een jaar ooit voor de dierentuin had gewerkt.
Dat het gevaarlijk was en bijna in zijn billen was gebeten door een krokodil. En nog wat spannende loslopende leeuwen verhalen. Ik legde uit dat ik van niks wist. En hij ging weer rechtstreeks naar de geopende deur naar buiten. Veel bezoekers hier kijken door de werkelijkheid naar hun herinnerde verleden. Het lijkt alsof het heden slechts de aanleiding is om het haakje te vinden naar die persoonlijke herinnering. De dierentuin zonder dieren geeft ruimte voor projectie of verbeelding voor de bezoekers. Ze zien de inmiddels 20 brieven op 2,5 meter in het atelier niet. Ze hangen niet eens in de weg, want men kijkt er doorheen naar een ruimte waar eerst reuzenschilpadden in rond kropen.
Ik sprak een andere bezoeker die niet uit Drenthe komt maar er wel woont. Hij geniet van de natuur en maakt foto’s van de dingen die hem opvallen. Op zijn telefoon liet hij een foto van een waterlelie zien die hij om de hoek van het atelier had gemaakt. Ook ik kijk over de dingen heen, gefixeerd op jouw aanwezigheid hier 140 jaar geleden.
Op 6 dec “…mijn gevoel was zóó in symphatie met de natuur dat het mij meer calmeerde dan iets anders.” Je bent daar één met de plek. Niet bezig met iets willen zien dat er niet is of was in een ver verleden. Je bent helemaal aanwezig op dat moment in dat landschap en dat kalmeert. En daardoor ga je kijken, zien.

Ik werd geraakt door de muziek van Nick Drake (1948-1974), een singer songwriter die al op 26 jarige leeftijd is overleden. Hij vond met zijn muziek geen aansluiting bij het publiek, werd depressief en heeft vermoedelijk zelfmoord gepleegd. Na zijn dood is zijn populariteit enorm gestegen. Heden ten dage wordt hij steeds weer ontdekt door nieuwe mensen, waar ik er één van ben. Ik zie in hem enige gelijkenis met jou. Een sensitief enigszins melancholiek persoon die aansluiting met zijn publiek niet kan vinden. In eerste instantie maak je als kunstenaar contact met je onderwerp, wordt er 1 mee, neemt er afstand van door er naar te kijken, voegt toe, haalt weg, als een dialoog, jij spreekt, het ding antwoord door langer te kijken en de tijd zijn werk te laten doen. En dan ineens laat het zich zien als ‘af’. En dan sta je met lege handen. De volgende stap is het contact met het publiek, want het ding wil gezien worden. En dan heb ik het hier over een autonoom werk waar niemand om gevraagd heeft. Waar zijn die mensen die passen bij dat werk, die het kunnen plaatsen, verder kunnen brengen, onder woorden kunnen brengen. Misschien zoek je met je werk die diepere herkenning die je dmv ander contact niet kunt bewerkstelligen. Tegelijk is herkenning een te mager woord, want het gaat verder, het gaat over het zichtbaar maken van een nieuwe onderliggende werkelijkheid onder het zichtbare waardoor je als toeschouwer anders om je heen gaat kijken dan voorheen. Alsof er een nieuw bewustzijn wordt aangeraakt, dat in eerste instantie bij de maker tijdens het onstaansproces is gebeurt.
“Weet echter dit broer, dat ik van de buitenwereld absoluut buitengesloten ben behalve U dat het voor mij dus om dol te worden was toen Uw brief uitbleef op een moment dat ik wel verre van ‘in de ruimte’ te zijn zeer benard was”
Je wordt gezien als ‘gek’ in Drenthe en je schrijft dat ook al is het land nog zo mooi, je niet bestand bent tegen die eenzaamheid. De enige die je op de grond houdt, lijkt het, is de correspondentie met jouw broer. We hebben het nodig om gezien te worden, in het hier en nu om wie we zijn, niet om hoe men wil dat we moeten zijn, of hoe we horen te zijn, hoe we moeten voegen in een relativerende maatschappij die nu eenmaal zo is. Een mens die teveel relativeert kan geen kunstenaar zijn.
(1 dec:) ‘Het artisten leven en WAT een artist is, dat is heel curieus hoe diep is het oneindig diep”.

Rensenpark, Emmen

Brief 19 aan Vincent van Gogh

21 juli 2023

Op 19-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn negentiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Mijn tijd hier in Drenthe raakt op. Jouw tijd ook want eigenlijk ben ik al bij jouw laatste brieven beland. Deze laatste twee weken is de studio in de middag geopend voor publiek. Alleen de ochtend kan ik nog werken. (Zojuist kwam er een ijsjes etende familie binnen met de vraag of ik weet waar voer voor de karpers gehaald kan worden. “Geen idee”, zeg ik. “Toch bedankt doehoeg”. En ze draaien weer om.) Het gebrek aan tijd, de eindigheid, jaagt me wat op, haalt de kalmte weg. Ik moet denken aan de zenuwen waar jij vaker over schrijft versus de kalmte die je ervaart als je in het landschap bent. Ook jij wordt opgejaagd door de tijd. Misschien ook dat je wat in te halen hebt doordat je later begonnen bent met schilderen. Er is niemand die jou zegt dat je op moet schieten, dat er iets af moet. Mensen die voor een baas werken begrijpen dat vaak niet. Geld, werk en functionaliteit lijken gelijk op te gaan. Daar hoef je dan geen vragen over te stellen. De maatschappij lijkt te zijn ingericht op doelen bereiken of stellen. We moeten door de toekomst in. Pas als het leven ophoudt dan staan we stil. In die tussentijd is er heel veel heden, heel veel punten op de tijd die samen een levenslijn vormen. Ik ben begonnen met mijn communicatie aan jou, het uitschrijven van de brieven in de ruimte als installatie op een intuitieve manier. Daarbij moet ik denken aan de kunstenaar Henk Visch die daarover kan zeggen: “Het ziet zo”. Kijken is ons vak. Als alles rationeel teveel klopt in een werk dan is het niet goed. Het moet “zo zien”. En daar is tijd voor nodig. Kalmte. Die zenuwen wakkeren onzekerheid aan en die onzekerheid zoekt steun bij de ratio die alles inkadert. Het is ook de spagaat die ik voel tussen maken en tonen. Tussen de intimiteit van het atelier en de ogen van de toeschouwer die er weer zijn/haar eigen verhaal van maakt, vragen stelt, dingen zegt, dingen vindt. Het staat volkomen los van het proces dat eraan vooraf is gegaan. Toch weet ik ook dat een (beeldend) werk veel voor een ander kan betekenen. Voor mij in ieder geval wel. Ik kan me bij voorbeeld herinneren dat ik lang geleden in het van Goghmuseum in A’dam heel lang voor een klein zelfportret van jou heb gestaan. De intimiteit van het maken, de extreme concentratie die uit het werk sprak hypnotiseerde me haast. De klein getoeste kleuren die bewogen, samensmolten en mij mee namen in een eindeloze tijd. Ik zag jouw hand heel geduldig bewegen over dat bescheiden formaat en los van alles in die tijdmachine stappen die mensen met elkaar verbindt over de eeuwen heen met de kunst als vervoermiddel. En dan ben je niet bezig met doelen, waar je het gaat tonen, hoeveel het op moet brengen. Nee, je doet het, maakt het, omdat “het zo ziet”.
Ik was ontroerd door de zelfportretten die geschilderd werden door de jongeren van Movement Emmen die ik deze week weer les gaf. Ze begonnen met het schilderen van een achtergrond waarin sommigen zich helemaal verloren. Die achtergrond was eigenlijk genoeg, het gaf een vrijheid om alleen met verf en kleur bezig te zijn. Het is prachtig te ervaren hoe deze jonge mensen zich kwetsbaar durven op te stellen, anders durven zijn. Ook omdat ze net als jij niet anders kunnen.

Zelfportret van van Gogh uit 1886

EXPOSITIE ZOOkeeper

12 juli 2023

ZOOKEEPER EINDEXPOSITIE

BRIEVEN EN BEELDEN VAN
MONIQUE BROEKMAN AAN VAN GOGH
Vanaf 1 mei tot 1 augustus werkt Monique Broekman aan een prachtig multimediaal project rondom het thema van Gogh in Drenthe. Ze schrijft brieven, reist langs plekken in Drenthe en schildert. Net als Van Gogh tijdens zijn verblijf in deze mooie provincie.

VAN GOGH
Van Gogh verbleef in 1883 voor drie maanden in Drenthe op zoek naar ruimte, rust en de puurheid van het platteland om zo verder te komen als kunstenaar en mens. Hij bezocht 15 plekken, maakte 5 schilderijen, 20 tekeningen en schreef 23 brieven aan zijn broer Theo.

WAT IS ER VERANDERD
Net als van Gogh reist Monique Broekman van Brabant naar Drenthe en is van Gogh haar gids en spiegel om zichzelf te ontwikkelen in haar werk in relatie tot de Drentenaren. Monique bezoekt 15 plekken waar van Gogh in 1883 is geweest om te kijken hoe het er nu is. Wat is er veranderd? Hoe ziet het er nu uit? Wie wonen of werken er nu?

MULTIMEDIAAL PROJECT
Al deze indrukken verwerkt Monique in een prachtig multimediaal project. Bekijk de films, de schilderen en brieven, en reis met haar mee door Drenthe!

WAAR
ZOOkeeperstudio in het Rensenpark in Emmen. (voormalige dierentuin)

OPENINGSTIJDEN
MA 17 juli t/m Z0 30 juli '23
13:00 - 20:00 uur

IVM WORKSHOP
MA 17 juli van 16:00 - 20:00 uur)

GESLOTEN
ZA 22 en ZO 23 juli '23

Brief 13 aan Vincent van Gogh

11 juli 2023

Op 29-06-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn dertiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Ieder weekend ga ik met de trein naar Den Bosch waar ik woon, en ervaar ik het contrast met de lege landschappen die ik achter laat in Drenthe. Als ik dan weer in het Drentse park in mijn atelier terugkeer, dan ben ik door de afstand in tijd en plaats de (soms meedogenloze) toeschouwer van mijn eigen werk.
Op 16 okt schrijf je aan jouw broer Theo: “Als ik op ongeloof stuit, alleen sta, dan mis ik een zeker iets dat mij knakt in menig initiatief (…) ik verlang in het minst geen vleierij of dat men zou zeggen: ‘Ik vind het mooi’ als men het lelijk vindt, neen ik verlang een intelligente opregtheid die niet geergerd wordt door mislukkingen.”
In Theo vond je jouw gelijke die de intelligente oprechtheid kon laten merken, of misschien was dat het wel jouw ideaalbeeld van hem. Misschien had je de daadwerkelijke dialoog met hem nodig om een neutrale afstand te vinden t.o.v. jouw werk waardoor je positieve aanknopingspunten en bemoedigingen kon vinden binnen jezelf en werk. En wat zijn mislukkelingen? Misschien zijn dat wel eerlijke werken waarin je jezelf kwetsbaar of onmachtig toont. Ik ben zoekende in mijn werkproces hier. Van tevoren had ik wel een kader, maar daarbinnen schuif ik zoals ik je al eerder vertelde waardoor er ruimte komt voor onzekerheid, geklungel, mislukking, het niet weten. Lelijk, mooi, mislukking of niet; het doet er niet toe. We zijn onderweg in het nu.
Later schrijf je:
`..voor zichzelf moet men niet twijfelen, het ligt in de natuur en slechts door niet te veranderen werkt men tegen de natuur in.`
We vergeten door ons denken, ons bewustzijn, dat we zelf natuur of er onderdeel van zijn. Iedere dag veranderen we, bewegen we een stukje verder in de tijd tot het ophoudt en er weer iets nieuws begint. Jij bent op zoek naar oerlandschappen in Drenthe, naar een puurheid -die kennelijk in Brabant niet meer te vinden is in 1883- waarin mens en natuur samenvallen. Inmiddels zijn hier geen plaggenhutten meer (behalve nagebouwde in het Veenpark), is er leerplicht, lijkt de mens de natuur naar de hand te hebben gezet, hoewel de natuur zijn/haar eigen gang gaat en zelf in evenwicht brengt wat door menselijk handelen uit evenwicht is gebracht, of we willen of niet. De verstoring tussen mens en natuur is in jouw tijd kennelijk ook al aan de gang. Ik dacht nog na over jouw engagement met de ‘gewone werkende mens in het landschap’ en wat de kunst daarvoor kan betekenen. Moest in die context denken aan Käthe Kollwitz die 16 jaar is in de tijd dat jij in Drenthe bent. Zij trouwt later met een arts waarmee ze samen in een arbeiderswijk gaat wonen waar ze geïnspireerd door het socialisme indringende portretten maakt van arme mensen. Ze maakt twee oorlogen mee waarin de tweede haar bronzen beelden worden omgesmolten tot wapens. Wat kan de kunst doen om het lot te keren van (maatschappelijk) onrecht. In 2003 heb ik een project gedaan in een asielzoekerscentrum in België in de hoop portretten te laten zien van mensen die er ook niets aan kunnen doen dat zij elders zijn geboren waar het niet veilig is. Niet ver hier vandaan in Ter Apel waar vluchtelingen worden opgevangen hebben mensen heden ten dagen buiten voor de deur moeten slapen omdat er geen plek voor ze was.
Terug naar de natuur. Gisteren heeft Bert Finke me weer rondgereden op plekken waar jij urenlang gelopen hebt in de buurt van Nieuw-Amsterdam richting de Duitse grens, op zoek naar plaggenhutten in oerlandschappen. Het landschap is in 1883 veel leger, maar Bert liet me bomen zien die jij in jonge vorm gezien zou kunnen hebben. Ik teken ze in deze brief als metafoor voor de tijd die ons met elkaar verbindt. “Een mensch die zich niet klein voelt, die niet beseft dat hij een stipje is, au fond wat heeft hij het mis.” (28 oktober)

De gevangenen, ets van Käthe Kollwitz, 1908

Brief 16 aan Vincent van Gogh

11 juli 2023

Op 06-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn zestiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Ik raakte een beetje in verwarring toen de koffietafel gevuld was omdat ik in de meeste gevallen het verschil tussen bewoner en personeel niet zag. Dat vonden ze wel leuk, merkte ik, toen ik het maar uitsprak. Het was misschien ook wel een beetje de bedoeling. Ik stelde mezelf voor als Monique aan Monique. Een bijzondere Hindoestaanse verschijning. Na wat aftasten bleek zij een bewoonster van de Breehof, een opvanglocatie van het Leger des Heils in Nieuw-Amsterdam. (De destijds chique villa waar jij in 1883 aan voorbij liep op zoek naar plaggenhutten waar de gewone landarbeiders woonden.) Ze nam me mee naar haar kamer en liet haar schilderijen zien. Monique ’s moeder is in Suriname na haar geboorte overleden en ze werd geadopteerd door een artsenechtpaar die haar mijn/haar naam gaf en haar mee naar Nederland nam. Haar eerste naam kent ze niet. Werkzaam in de psychiatrie kreeg ze een psychose waarna ze vervolgens niet meer daar mocht werken. Ze werd depressief en werd later gediagnosticeerd als schizofreen. Door cocaïne te gebruiken verdwijnen de stemmen in haar hoofd. Als ze alleen is komen ze weer. Ik mag haar portretteren en haar verhaal hier opschrijven. Monique ontmoet Monique.

Ik moet denken aan een ‘Zaal zes’ een verhaal van Tsjechov dat gepubliceerd wordt twee jaar na jouw overlijden. Het gaat over een psychiater die werkzaam is in zaal 6 in een psychiatrisch ziekenhuis. Met een patiënt op deze zaal krijgt hij filosofische gesprekken op niveau die hij mist in contact met andere ‘gewone’ mensen. Uiteindelijk belandt hij zelf in zaal zes.

Ik ging op zoek naar Mini die zo klein is als haar naam, want met haar had ik ook een mooi gesprek gedurende de koffie. Ze was aan het borduren. Een kadootje voor haar zoon. Jakob schildert, Groninger. Trots laat hij zijn schilderijen zien waar voornamelijk schepen op staan, water, bevroren water, mensjes. In zijn studio veel maquettes van schepen, de tv staat aan. Hij heeft COPD, er was iets met zijn hart. Ik versta zijn taal slecht.

Opruimen in het atelier. Een journalist en Bert Finke mijn gids in jouw van Gogh land gaan komen. Ik word zenuwachtig van journalisten. Het haalt mij uit mijn concentratie, uit mijn bubbel waar ik in met jou hier vertoef. Er komen onverwachte vragen die me op afstand naar mijn werk laten kijken. Ik hoor mezelf praten, voel me prettiger als ik vragen stel.

“…dat iemand die behoefte aan doordenken heeft niet praktisch is en onder de droomers slechts hoort (…) stootte ik dikwijls mijn hoofd juist door het niet genoeg voor mezelf te houden”

De lijn van ‘doordenken’ van de 1 kan een andere zijn van de ander. Als je op dezelfde golf zit dan gebeurt er iets. Maar dat is zeldzaam. Jouw intuïtie bracht je verder -vooruitlopend in de tijd- in jouw (door-)denken en handelen. We begrijpen nu meer van jouw werk en leven dan in 1883. Of maken we onszelf dat wijs. Zouden we je nu herkennen als groot kunstenaar?

Jouw brief van 11 nov gaat over jou als denker versus jouw broer. Maar jij pleit vooral ook voor het doen, in ieder geval om dat denken en doen met elkaar te verenigen. Het handelen geeft richting aan ons denken. Denken alleen kan ervoor zorgen dat gedachten blijven cirkelen.

“Drenthe is zoo mooi, zoo zeer pakt het me algeheel in en voldoet mij absoluut dat ik, indien ik niet voor altijd hier kon zijn, ik liever het maar niet gezien had.”Drenthe is zoo mooi, dat vind ik ook. Ik zie ook dat de tijdelijkheid van mijn verblijf juist betekenis geeft aan mijn tijd hier terwijl jij me helpt doordenken. Mijn laatste weken gaan in.

Monique 's stilleven

Jakop 's schepen

brief 14 aan Vincent van Gogh

11 juli 2023

Op 30-06-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn veertiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Het alarm gaat plotseling af, een oorverdovend kabaal. Ik ren naar buiten. En wacht op de beveiliging die belooft binnen 20 minuten te komen. In de tussentijd kan ik alleen wachten. “Zookeeper” leest een oudere man op de fiets die bij mij stopt op de gevel van mijn atelier. “Dat was ik ook, vanaf 1965, in deze dierentuin. Ik fiets hier regelmatig een rondje en heb altijd wel een ontmoeting met iemand waarmee ik een verhaal kan delen.” Hij vertelt over de reuzenschilpadden in mijn atelier, de neushoorn die hij met auto en aanhanger ging halen, en hoe alles veranderde in de loop der tijd. Ook zijn leven en werk was één, want hij woonde op het terrein.
Om nog even bij dieren te blijven vind ik een mooi citaat in jouw brieven: (28 okt)
‘een woord van Gustave Doré heb ik altijd magtig mooi gevonden; ‘jái la patience dún boeuf’. Ik zie daar meteen in iets goeds, een zekere resolute eerlijkheid (…), het is een echt artiestenwoord(…)wat is dat stil wat is dat deftig.” En daar tegenover zet je de ‘redenaties’ uit de kunsthandel over ‘gave’ en benoemd deze als ‘ijsselijk ravengekras.’
Het geduld van een rund..Een dier ís, een mens zit opgezadeld met bewustzijn en heeft de behoefte zin te geven aan het bestaan of betekenis te zoeken in religie, kunst, filosofie of wetenschap. Vaker lees ik vergelijkingen in jouw brieven met dieren (varken) waarin je jezelf bescheiden opstelt en wars lijkt van hoogdravendheid. Het ravengekras van de kunsthandel is als ‘gebral’ negatief bedoeld uiteraard. Het woord ‘gave’ dat in jouw tijd kennelijk vaker gebruikt wordt om een buitengewoon getalenteerde kunstenaar tot heilig te verklaren zie jij denk ik als een te hoog van de toren blazen. Nee, jij noemt jezelf handwerkman en loopt achter een ploegende man, alsof je als schilder zelf de grond omploegt. Geduld, tijd nemen die de dingen nodig hebben, kalmte, híer zijn, niet dáár in de haastige afleiding van de dingen waar het niet om gaat. Het is voor mij ook iedere dag een training in geduld.
22 okt....”t komt mij zoo voor dat de heele kunsthandel ziek is om geheel mijn gedachte te zeggen betwijfel ik of de ontzettende prijzen zelfs voor de meesterstukken zullen blijven. Er is een je ne sais quois over heen gegaan dat den boel verkild heeft en het enthousiasme is in zijn schulp gekropen.`
Tja…jouw meesterstukken zijn gigantische bedragen waard. Hoe zou jouw werk dat beïnvloeden als jij het bij leven meegemaakt zou hebben? Zou je dan dicht bij jezelf kunnen blijven, of kruipt die buitenwereld dan toch in je en neemt jouw penseel over? Het heeft geen zin deze gedachtegang uit te werken. Ik kan een bedoeling zoeken achter de gang van zaken, hoe de dingen zullen lopen in jouw leven, of het zo moet zijn. Dat de puzzelstukjes in elkaar vallen. Tegelijk denk ik dat we ons eigen verhaal maken en vertellen zodat we ermee kunnen leven. Voor wat het waard is.
28 okt “..ik heb van de kunsthandel t mijne maar niet van de kunst. Het handelen laat ik daar en ik zoek het in het hart van het vak zelf.” Veel gedesillusioineerde kunstenaars laten zich teveel beinvloeden door de lelijke kanten van de kunsthandel, waarin het meer om het effect (de verkoop) lijkt te gaan dan om de inhoud. Het is van belang iedere keer weer terug te keren naar het begin, naar de (onschuldige) kern, het hart van het vak. Wat anderen er ook over zeggen of doen. Ik moet denken aan mijn rit gisteren langs verschillende huizen in de buurt van Nieuw-Amsterdam waar jij hebt gelopen. We kwamen langs De Breehof, waar vroeger Villa Breehof stond waar sjieke bijeenkomsten plaats vonden voor deftige mensen terwijl een eindje verderop armoedige plaggenhutten stonden. Een groot contrast. Jij was niet geïnteresseerd in die rijkelui waar je wel contact mee had kunnen leggen als je zakelijk was geweest zodat je jouw werk daar had kunnen slijten. Nee jij zocht iets anders. Het aardige is dat De Breehof nu een opvangplek is voor daklozen, gerund door het Leger Des Heils. Dus een plek voor mensen die buiten de maatschappij vallen. Jij loopt aan die plek in 1883 om begrijpelijke reden voorbij. Maar ik ga daar volgende week aanbellen omdat er mensen wonen die mij in het hier en nu interesseren waarvan juist hun portret uitgelicht mag worden en hun verhaal verteld.

Gezin voor plaggenhut

Brief 15 aan Vincent van Gogh

11 juli 2023

Op 05-07-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn vijftiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

5 november 1883: “Ik heb geen geduld met het ‘zoogenaamde’ gezond verstand dat men gebruiken zou moeten(..)Het is voor mij juist omdat mijn natuurlijk gezond verstand mij tot zoo heel andere resultaten brengt..(..)”
Mijn brieven aan jou worden weefsels van jouw zinnen vervlochten met die van mij. De woorden die ik filter uit jouw brieven zijn mijn persoonlijke keuze die me raken en schrijvend aan het denken zetten. Ik begin mijn brieven steeds onbevangen zonder dat ik weet welke kant het uitgaat. In de brief van 5 november zet jij je af tegen jouw vader die naar jouw mening volgens systemen en conventies denkt. Het gezonde verstand van jouw vader is vermoedelijk de algemeen heersende opvattingen hoe te leven dat niet strookt met de persoonlijke weg waar jij naar op zoek bent. De natuur waar jij mee samen wilt vallen is denk ik jouw eigen natuur, los van de heersende conventies waar je jezelf in Drenthe met afstand naar thuis van los maakt.
Je schrijft: “Nu, toch het komt mij voor men tegen zichzelf is als men niet wil doordenken (…) voor mij zelf wil ik niet steunen op een systeem, ik wil het volgens de rede en het geweten aanleggen.”
Mensen zoeken veiligheid in gelijkgestemde omgevingen en systemen zoals o.a. van het geloof of andere clubjes. Ik denk dat er in deze tijd meer eilanden bestaan dan in jouw tijd. Er is meer diversiteit, maar toch blijft het lastig om los van bestaande conventies ‘door te denken’ en op zoek te gaan naar eigen onontgonnen terreinen. Afstand tot de vertrouwde omgeving helpt daar wel bij en alleen zijn, leegte. Dat wat we nog niet kennen maakt enigszins onzeker, ongemakkelijk en kwetsbaar. Maar misschien wel noodzakelijk als je volledig het leven wilt leven en samen wilt vallen met wie je zelf bent. Die kern is een constante en het doordenken is de actie die voeding geeft aan iets dat latent aanwezig is. Het is als een zaadje dat ooit geplant is. Je kunt ervoor kiezen om het water te geven of niet.
Jouw vader zegt tegen jou: “Verdien geld en uw leven zal regt worden.” Ouders willen dat hun kind een stabiel en goed leven hebben zonder teveel heftigheden. En geld geeft die (schijn-) zekerheid/veiligheid. Innerlijke rijkdom kan niet van je worden afgenomen, tegelijk fysiek kan je er niet van leven. Financiële onzekerheid is inherent aan ons vak. Het houdt ons op het scherp van de snede. Tegen wil en dank.
Je hebt het vaak over Millet die jou, itt jouw vader, steeds terug brengt naar jouw natuur. Ik ben eens naar de schilderijen van hem gaan kijken om dat te trachten te begrijpen. Het beroemde schilderij ‘De Zaaier’ dat in zijn tijd lelijk werd gevonden. Een monumentaal geschilderde boer in het landschap, waarin de mens 1 met de natuur belangrijker was dan de persoon achter de boer. De boer als icoon. Het was nieuw dat Millet deze gewone werkende mens centraal stelde in zijn kunst (hij was zelf van boerenafkomst). Ik moet denken aan het beeld dat onlangs in Rotterdam is onthuld “Moments Contained” van de Britse kunstenaar Thomas J. Price. Het is een 4 meter hoog bronzen beeld van een jonge vrouw van kleur dat samengesteld is uit meerdere mensen. Het gaat in dit werk dus ook niet om het individuele portret maar het iconische-. Onthutsend was de arrogante reactie van een collumniste van het NRC Rosanne Hertzberger die zonder enig cultureel besef en met grote behoefte aan recalsitant gedrag en aandacht het beeld “een belediging noemt voor mensen die wel heldendaden verrichten.” Tja, wat vind jij daar nou van, Vincent? Onze tijden zijn wel verschillend, maar gebrek aan historisch besef of bescheidenheid is van alle tijden.

De zaaier, 1850, Millet

Moments contained, Thomas J Price 2022/2023

brief 11 aan Vincent van Gogh

10 juli 2023

Beste Vincent,

Drijvend op mijn rug tussen de waterlelies in de zwemvijver van mijn Drentse gastonderkomen, dacht ik aan de kunstenaar herman de vries en aan jou. We kijken naar de wereld via de kunstwerken- van onze voorgangers- als vensters die de werkelijkheid openbreken en ons kijken voor altijd veranderen.
Je schreef 12 okt “..dat ik mij vooral hier in Drenthe voel ongeveer als toen ik indertijd voor het eerst het mooie in kunst begon te zien.” Jij en ik zijn ver van huis. Het vertrouwde hebben we in Brabant gelaten om hier in het lege landschap dichterbij een essentie te komen; onszelf te horen praten. Jij praat tegen Theo ,ik tegen jou. Jullie zijn er allebei fysiek niet meer maar jij communiceert nog steeds levendig via jouw geschreven woorden en schilderijen.
“..vroeger maakte ik een deel uit van die natuur, nu voel ik dat zoo niet meer.” Dat zinnetje resoneerde in mijn hoofd drijvend in die vijver en ik zag in gedachten herman de vries zwemmen tussen de waterlelies, naakt lopen in zijn Duitse bos, werkend vanuit en in samenwerking met de natuur. Hij houdt zich juist bezig met die verstoorde relatie tussen de mens en de natuur en tracht kunst en wetenschap met elkaar te verbinden in zijn beeldende poëzie van de werkelijkheid.
Je ging op zoek naar die mensen die wel deel uitmaakten van die natuur in de arme Drentse veengebieden, maar ook tussen de natuur en het geschilderde. “Het is nl noodig goed de rapporten te voelen tusschen de natuur en het geschilderde in het algemeen. Ik heb dat in mij moeten vernieuwen.” Tussen ‘de natuur en het geschilderde’, tussen de natuur en de kunst. Waarom die behoefte om die natuur te verbeelden in de kunst? Of te verbinden met? We kijken via onze leermeesters naar onze omringende werkelijkheid en tegelijk moeten we onze persoonlijke band met die natuur/wereld zien te vinden, opnieuw formuleren en inderdaad in onszelf vernieuwen. Steeds weer opnieuw. Bij ieder nieuw werk. Want er is alleen nu. De natuur beweegt, vernieuwt zichzelf voortdurend en wij mogen meebewegen. Hoe lastig het ook is.
Het alarm kreeg ik niet gestopt en piepte met enige regelmaat in mijn atelier. Ik probeerde te schilderen, dacht aan die kalmte tijdens het schilderen waar jij het steeds over hebt, maar het gepiep jutte me op, kon me niet concentreren.
12 okt: “Dat ik een tijd gehad heb van zenuwachtige, dorre overspanning waarin ik dagen had dat ik het allermooiste buiten niet mooi kon vinden juist omdat ik er me niet in voelde.”
Ik gaf mijn strijd tegen de piep op en besloot naar het Veenpark te gaan in de hoop de plaggenhutten te vinden die jij beschrijft in jouw brief van 14 september. Een prachtige fietstocht die maar niet op hield in de zinderende hitte door weer een ander leeg landschap. Ik werd in het park getroffen, in het nagebouwde dorp, door de foto’s die ik zag van de grote gezinnen die in armoedige omstandigheden leven o.a. in die plaggenhutten die jij hebt gezien. Het hele gezin moest meewerken in het veen, ook de kinderen want de leerplicht bestaat in jouw tijd niet, pas in 1901.
Jouw heden wordt naar mijn heden gebracht en het is maar goed dat we het nu met meer mensen wat beter hebben, althans in Nederland. Ik kroop in de donkere zompige plaggenhut en zag een hedendaagse neergegooide plastic zak krentenbrood liggen. Tegenwoordig kan je als toerist dit soort hutjes huren als Tiny-vakantie-House. Ineens herinnerde ik me dat in de overgang van 2020 naar 2021 ik in zo’n zelfde (peel)hutje zat ergens in Brabant. Weliswaar met een elektrische deken, maar toch primitief op een stretcher waar teveel mensen op gelegen hadden. Het voelt dubbel; jouw tijd naar het heden halen, het kan niet. Moet je het willen? Die arme veenarbeiders waren tegen wil en dank 1 met de natuur in hun plaggenhutjes. Zij konden niet kiezen.

herman de vries

Plaggenhut in Het Veenpark

Het Veenpark

Brief 12 aan Vincent van Gogh

10 juli 2023

23-06-2023,

Beste Vincent,

“Maar ik zeg niet ik absoluut in Drenthe moet zijn, waar ik ben doet er niet het meeste toe.”
Zeg je -in je lange brief van 12 oktober- daarmee dat de constante; jijzelf of het schilderen er het meeste toe doen en de rest bijzaak is? Een verandering van decor, van omstandigheden? Toch, door het vertrouwde te verlaten en in een nieuwe omgeving te stappen worden de zintuigen meer op scherp gezet en kan je jezelf misschien ook wel vernieuwen of als nieuw voelen.
Voor mij is de plek van waaruit ik nu werk ,het voormalige dierenpark, een gegeven feit. Ik kan me niet herinneren dat ik hier in het verleden ooit ben geweest. Maar voor heel veel parkbezoekers is dit een herinnerplek. Doordat de plek van oorspronkelijke functie is ontdaan, is het nu in een staat van tussentijd. Ik hoor veel mensen herinneringen ophalen van waar welke dieren waren. Zij kijken door het zichtbare heen naar hun eigen geschiedenis van de plek. Philip Peters, kunsthistoricus waarmee ik mijn boek In Tussentijd (2014) heb gemaakt, schreef in deze context: “Wij voelen ons thuis in tussentijd, in dat ongrijpbare moment tussen tijd en plaats dat als het ware een parallel universum vormt dat naast en dwars door het alledaagse heen bestaat. Tussentijd is bij uitstek de plek van de kunst, de thuisbasis van de verbeelding, in beide betekenissen van het woord.”
Het park wordt op dit moment letterlijk getransformeerd in een verbeeldingsplek met de naam ‘Fable and Fantasy”. Dit weekend zal het park rijkelijk gevuld zijn met verklede mensen die het leuk vinden zich te verkleden als een fantasiewezen. Bert en Marijke, je weet wel ’T Veenvolk, het levende geschiedenis duo dat tijdens jouw van Goghvaartocht in kleding vanuit jouw tijd een performance zal gaan doen, hadden even overwogen naar dit festival te gaan. Zij hebben gisteren voor mij geposeerd. Er gebeurde iets met ze toen zij hun historische kleding aantrokken. Ze kregen tijdens het poseren een zekere kalmte over zich, gaven zich over aan mijn blik. Het leek alsof zij meer met zichzelf samen vielen.
16 oktober: “ge hebt u niet vergist in het verleden, neen gegeven het verleden moest ge zijn zoo als ge waart. Dat verleden is regt.” Het verleden ís. We interpreteren, kleuren het verleden in om het heden te snappen. Het verleden, ons toegeëigende verleden is rekbaar en kan daardoor ruimte en vrijheid geven voor het nu en misschien ook wel inspiratie voor de toekomst. Ik herken jouw behoefte om het gewone leven met jouw schilderen te verbinden: “als schilder een mensch onder de menschen”, vanuit mijn familiegeschiedenis in de groentewinkel waar ik in opgroeide en waar de hele wereld boodschappen kwam doen en verhalen deelde. Eten en drinken vanuit een zelfde behoefte als het maken en consumeren van kunst. Hoewel maken van kunst bestaat mijns inziens niet; kunst ontstaat op onbewaakte momenten van opperste concentratie en samenvallen met het moment. Als je er zelf even niet bij bent. En dat is verslavend, steeds weer op zoek te zijn naar die momenten van ontroering waarop ik merk dat ‘het’ gebeurt en dan is het alweer voorbij.

Het Veenvolk

Brief 10 aan Vincent van Gogh

4 juli 2023

Op 16-06-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn tiende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Of ik wist waar de houten olifanten staan. Plotseling stond een familie in de deuropening van mijn atelier in het voormalige dierenpark. “Ja, die zijn ooit in een optocht meegedragen en het lijkt me zo leuk voor in mijn tuin.” , zei de vrouw van het drietal. Ik legde uit dat ik mijn hoedanigheid van artist in residency niets van olifanten weet, maar wel over jou. Toevalligerwijs had de vrouw een prijs gekregen voor de mooiste etalage met jou “van Gogh” als thema. Ik vroeg haar wat voor zaak ze had. “Lingerie”. Kun jij je daar iets bij voorstellen, Vincent? De oudste man die erbij was, bleek haar vader die de zoon van een binnenvaartschipper was geweest en gestopt was met varen. “Ja, je kon ook niet zwemmen, he.”, zei de lingeriedochter. Als kleine jongen van 3,4 jaar oud viel hij in het water waar de wc op uit kwam. Maar ook als baby in de wieg viel hij samen met zijn zusje in het water. Zijn zus werd uit het water gevist, maar hij ging met wieg en al onder het schip door en kwam aan de andere kant weer tevoorschijn.

“…..eeuwig lange vaart in de trekschuit door de heide” schreef je op 3 oktober 1883. Je reisde per trekschuit 6 uur over de Hoogeveensevaart naar Nieuw-Amsterdam/Veenoord en maakte onderweg tekeningen van de medepassagiers.

“Overal stapels turf en telkens vaart men schuiten met turf of lisch uit de moerassen voorbij.” Vandaag had ik afgesproken met Albert Wolting, voorzitter van de Drentse praam die in Hoogeveen een scheepvaartmuseum wil realiseren. In de 17e en de 18e eeuw was Hoogeveen een schippersplaats waar honderden schippers woonden en 11 scheepswerven waren gevestigd waarvan niks is overgebleven. We hadden afgesproken bij de sluis in de Hoogeveensevaart in Noordschenschut. Daar kwam hij met een paar vrijwilligers aan met een gerestaureerd zandaakje uit 1908. De schipper in die tijd baggerde zelf met een lange stok via een beugel met zak eraan, 400 keer een haal zand, zijn schip vol om het te verkopen. Albert wilde eigenlijk schipper worden, maar dat mocht niet van zijn ouders. Hij raakte bevriend met schippersfamilies die hem veel leerden over de geschiedenis waardoor hij van alles is gaan verzamelen over Hoogeveense schippers en schepen dat te zien is in de exporuimte naast zijn huis waar hij ook lezingen geeft.

Albert trok zijn historische kledij aan en op klompen is hij de zandaak gaan trekken/jagen zoals dat in jouw tijd normaal was. Tegenwoordig is alles gemotoriseerd en wordt dat jagen een re-enactment, een performance. Bert en Marijke kwamen ook even kijken. Zij noemen zich ’T Veenvolk’, een levende geschiedenis duo. Naast dat er van Gogh-vaar-wandel en fietstochten georganiseerd worden gaan zij in dat kader de geschiedenis uitbeelden van 1883. Het fascineert me dat in deze tijd groepen mensen zijn die het fijn vinden om in historische kostuums zich in het verleden te wanen. Het is een fantasiewereld die er geweest had kunnen zijn, gebaseerd op een (eigen gemaakte) geschiedenis.

Ik bedenk me dat het schrijven aan jou naar het verleden ik tegelijk jouw toekomst voorspel. Terugkijkend is er overzicht en kan er inzicht ontstaan. Maar op het moment zelf, in het heden kan alles zo troebel lijken. Als kunstenaar die autonoom werk maakt, die de opdracht van uit zijn innerlijke noodzaak haalt, komen er onherroepelijk vragen over zingeving. Over de niet vanzelfsprekendheid van het leven, van kunst. En misschien ontstaat er dan ook ruimte voor die melancholie die jouw van tijd tot tijd parten speelt. 3 okt: “..dat door te zorgen ik in het werk verdiept raak en mijzelf verlies om zoo te zeggen, mijn stemming zou veranderen..”

Turfschuit geschilderd door Vincent van Gogh te zien in het Drents Museum in Assen

Schetsen door Vincent van Gogh tijdens zijn vaartocht op een trekschuit van Hoogeveen naar Nieuw-Amsterdam

Brief 9 aan Vincent van Gogh

27 juni 2023

Op 15-06-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn negende brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Vandaag ben ik begonnen met het schilderen van Willy de schoonmaker. Ik overviel hem met mijn vraag toen hij bij de buren ging poetsen. Maar na een eerste schrik heeft hij toegestemd. Als geportretteerde geef je iets uit handen en dat maakt kwetsbaar.
Jouw brieven zijn mijn kompas en helpen mijn intuïtie te finetunen. Ik herken me in jouw verlangen de ‘gewone mens’ te schilderen. Zoekende naar een essentie, zonder opsmuk, kijken naar wat (dichtbij) ís voorbij de oppervlakte. En jij zag andere dingen dan jouw tijdgenoten die idyllische beter verkopende landschappen maakten.
Ik had me voor mijn Drentse periode het 1 en ander voorgenomen om te gaan maken, maar in het proces van maken veranderen er dingen. De mensen die ik onderweg tegenkom zijn mede bepalend voor de werken die ik maak en de woorden die ik schrijf. Het met de hand schrijven van de brieven op 2,5 meter grote vellen kost veel tijd. De brieven worden beeld en gaan de hele ruimte vullen waarin ik werk. Verlangzamen en Drenthe horen bij elkaar. Ik heb ook een nieuw woord geleerd: ‘Drentenieren’. Mensen uit het westen, zoals de Drentenaren ze noemen, kunnen hier goedkoper een boerderij kopen na hun pensionering maar snappen het dorpse leven vaak niet. Ze blijven buitenstaanders.

Gisteren heb ik een bezoek gebracht aan het Drents Museum in Assen en gesproken met Annemiek Rens, curator moderne kunst. In september start daar voor het eerst een grootse tentoonstelling van jouw Drentse periode. Haar moeder is, net als jij, in Zundert geboren en Annemiek is daar niet ver vandaan opgegroeid. Zij vertelde over haar onderzoek naar jouw Drentse retraite van 3 maanden waarin je alleen, zonder invloed van buitenaf uitzoekt wat voor kunstenaar je wilt worden. En dat doordat je jouw broer probeert over te halen kunstenaar te worden, je duidelijk maakt wat voor jou belangrijk is in het kunstenaarschap. Dat schrijven, het in woorden gieten van jouw gedachten en verlangens, maakt dat ook jijzelf ze kan lezen. Misschien is het tevens een innerlijke dialoog, maar anders dan een dagboek omdat je helder moet verwoorden aan Theo wat je bedoelt.Eén van de favoriete schilderijen van Annemiek is ‘De onkruid verbrandende boer’. Het schilderij is een aantal jaar geleden aangekocht op een veiling in New York door het Drents museum en het van Goghmuseum in A’dam. Je moest eens weten wat een reis dat schilderij heeft gemaakt! (of eigenlijk moet ik zeggen zal gaan maken..) Van Nederland, naar Puerto Rico, New York, Japan..In de Tweede wereldoorlog hebben de Nazi’s het schilderij van de Joodse verzamelaar Goudstikker afgepakt en veel later na de oorlog is het weer aan de familie terug gegeven die het vervolgens hebben geveild. De beroemde dichter Herman Gorter (1864-1927) is ook eigenaar geweest van het schilderij.
Als jouw vader overlijdt gaat jouw moeder verhuizen, waar veel van jouw werken bewaard in kisten worden opgeslagen in Breda op een zolder waar ze lang blijven staan. Ze haalt ze niet meer op als ze verhuist naar Leiden. Een opkoper verkoopt jouw werken voor weinig op de markt en van daaruit maken een paar honderd van jouw werken vele omzwervingen. Terwijl Annemiek vertelt krijg ik zin om haar te schilderen. Het licht komt op een Vermeer-achtige manier door het raam en verlicht haar roomwitte huid. Ze heeft zelfs antieke oorbellen van haar oma met een parel in haar oren, en een mooi bol, klassiek voorhoofd.

Onkruid verbrandende boer door Vincent van Gogh

Drents Museum in Assen

brief 8 aan Vincent van Gogh

10 juni 2023

Emmen, 10-06-2023,

Beste Vincent,

Na een week via een vliegtuigtijdmachine op een Grieks eiland geslingerd te zijn geweest, kom ik terug bij jou, in de stilte, en misschien ook juist wel bij mezelf. (Maar wat is dat ‘zelf’?) Het frappeert me dat jij steeds maar weer jouw broer Theo over probeert te halen zich bij jou te voegen en ook kunstenaar te worden. Zijn we als mens steeds bezig samen te vallen met een ander? Is het alleen zijn niet genoeg? Is Theo jouw anker, jouw kompas, het contact met jouw ‘innerlijke zelf’ zodat je in het alleen zijn niet eenzaam bent? Na een maand Drenthe (ik ben hier nu ook iets meer dan een maand), schreef je: “Ik spreek kalm, ik denk kalm nu (..) om de wereld uit te gaan en het te zoeken in een stiller leven met handwerk”. De wereld uit gaan is in deze tijd lastig. De komst van internet heeft ervoor gezorgd dat we voortdurend nieuwsprikkels krijgen van over heel de wereld, waar we ook zijn. Toch, nu hier, op dit moment is het heel stil. ‘Eerst is de stilte om je heen, en daarna in jezelf’ las ik eens in een klooster waar ik lang geleden in retraite was. Het kost wat moeite om de wereldruis af te pellen en die stilte er te laten zijn als bron voor nieuwe woorden, gedachten, werken. Door het kalme landschap en zijn worden de details zichtbaar, ogenschijnlijk onbelangrijke dingen belangrijk en andersom. De wereldruis wakkert de wil aan, en in de stilte mag je zijn. “….maar het is iets eigenaardigs van hier, telkens precies het zelfde en toch net variatie.” Schreef je op 13 oktober. “Ik heb een eenvoudig plan voor mijzelf, ik ga naar buiten en maak wat mij frappeert.” En ik volg je. Ik zie wat er veranderd is, jouw tijd en die van mij. Ik fietste naar Zweeloo waar jij het hervormde kerkje hebt getekend. Daar had ik afgesproken met de kerkrentmeester Gilbert Mulder. Zijn taak is het om op de kerk te passen. In deze tijd is het lastig om overeind te blijven als kerkelijke gemeenschap en stellen ze de kerk beschikbaar voor bijvoorbeeld een concert dat gisteravond plaats vond. Ik sprak even met de zanger die in het kader van jouw aanwezigheid 140 jaar geleden “Vincent’ van Don Mcclean zou gaan zingen. Jij tekende de buitenkant van de kerk met schapen en dacht aan het schilderij Léglise de Greville’ van Millet, en ik ging jouw getekende kerk (1250/1300 na C) binnen en bewonderde historische doopbekkens die terug gevonden waren ergens in de weilanden lang na de beeldenstorm. De eeuwenoude serene ruimte met sporen van de tijd, nu met microfoon, piano, een zanger met lieve liedjes en publiek op leeftijd. De kerkrentmeester houdt zelf meer van Rammstein bekende hij mij.

Léglise de Greville’ van Millet

Soms wordt de stilte onderbroken door onverwachte bezoekjes, zoals een vrouw die me vertelde dat ze alles fotografeert van het voormalige dierenpark waar mijn atelier is. Ze heeft een plakboek vol dat ze me binnenkort komt laten zien. Met haar 65 jaar woont ze in een verzorgingshuis vanwege hartproblemen. Iedere middag maakt ze lange wandelingen, ook in het nieuwe dierenpark waar ze haar inmiddels wel kennen. Selva, de van oorsprong met ouders gevluchte Argentijnse waarvan ik een portret heb geschilderd, werd herkent door een vrijwilligster van het Centrum beeldende Kunst dat naast mijn atelier gevestigd is. Zij vertelde over haar werk als onderwijzeres, over de verlegen vluchtelingen kinderen, die ze in haar klas had. Hoe mooi het was om ze tot bloei te zien komen in de loop van hun lagere schooltijd.
De openbare toilet hier in het park blijkt een plek van ontmoeting. De schoonmaker was druk in gesprek met dames van middelbare leeftijd. Al het wc-papier was op. Gejat. En weer anderen hadden eigen illegale halve rollen neergezet. Een gesprek over criminaliteit, hangjongeren, rondslingerende zwangerschapstesten, onderbroeken achter/in de wc en andere viezigheden. De schoonmaker poetst iedere ochtend op verschillende locaties, kijkt immer opgeruimd en is altijd in voor een praatje. Deze man verdient een portret.

Nieuwsbrief van Gogh-huis

9 juni 2023

Lees online de nieuwsbrief van het Van Gogh-huis in Nieuw-Amsterdam in Drenthe.Hieronder de tekst.

‘Van Gogh als spiegel en gids in Drenthe; een tijdsbeeld’

Geplaatst op: 05-06-2023

Monique Broekman is een beeldend kunstenaar uit Brabant. Ze reist voor 3 maanden af naar Drenthe om zich onder te dompelen in de tijd die Vincent van Gogh hier 140 jaar geleden doorbracht. Ook hij verbleef in 1883 voor 3 maanden in Drenthe. In de periode dat ze er
is, reageert ze op de brieven van Van Gogh in de huidige tijd én maakt ze in eigen stijl 5 schilderijen, net zoals Vincent van Gogh dat deed. Op de plekken waar de kunstenaar geweest is, gaat Monique op zoek naar de huidige invulling en spreekt ze met de bewoners.

Studio Zookeeper

Ze doet dit vanuit een studio in het Renserpark, het voormalige dierenpark van Emmen. Het is een werkplek voor kunstenaars uit heel Nederland en in het jaar van Van Gogh de plek waar Monique haar project tentoonstelt voor publiek. Ze presenteert de brieven levensgroot, er is ruimte voor film, foto’s en gesprekken die ze gevoerd heeft met de mensen die ze heeft ontmoet. Link met Van Gogh “In 1989 ontving ik het boek met alle brieven van Van Gogh. In die tijd was ik jong en twijfelde ik nog wel eens over mijn kunst. Het boek gaf mij inspiratie, troost en herkenning. Nu, jaren later, lees ik het boek opnieuw en kijk ik er zo anders tegenaan. Ik ben nu op een andere plek en reageer op zijn brieven. Ik volg zijn voetsporen en ervaar de wereld van verschillen in toen en nu.”

Drenthe

“Ik ervaar in Drenthe zoveel rust en minder afleiding. Ik heb me moeten aanpassen aan het tempo. Ik geniet van de mooie natuur en ervaar de mensen als vriendelijk. Men groet elkaar op straat en met de “Drentse stugheid” heb ik nog vrij weinig ervaring, gelukkig! Ik vind de taal echt heel leuk en heb weer bijzondere mensen ontmoet. Nu de omgeving zo mooi is en ik kennismaakte met de term “Drenthenieren” heb ik mezelf ook even afgevraagd: zou ik hier kunnen wonen? Ik stel mijn beeld nog dagelijks bij met alle ervaringen, maar zie zeker het grote verschil met andere delen van ons land.” Uiteraard bezocht Monique ook het Van Gogh Huis Drenthe. Ze schreef Vincent er een brief over.

Bekijk het werk van Monique

In de laatste twee weken van juli zal Monique haar werk presenteren in haar studio. Wilt u haar tussendoor alvast aan het werk zien, dan kan dat! Kijk op de website van Zookeeper op welke tijdstippen ze aanwezig is. Daarnaast kunt u de brieven de ze aan Vincent schrijft, lezen op haar website.

Brief 7 aan Vincent van Gogh

29 mei 2023

Emmen 26-05-2023,

Beste Vincent,

Ik spring weer even terug in de tijd naar jouw brief van 17 september toen je naar het kerkhof ging in de buurt van Hoogeveen. Waarschijnlijk is dat het kerkhof van Hollandscheveld. Het is een oefening in geduld om daar te geraken met bussen die daar maar 1 keer in het uur naartoe gaan en dan nog een eindje lopen om op de plek van bestemming te komen. Tegelijk zoeft iedereen op grote snelheid langs me heen op elektrische fietsen, zowel jong als oud. En jij reisde per trekschuit, open kar of te voet. Daar moest ik aan denken toen ik tussen de weilanden door mijn hoofd leeg liep. Die leegte en de langzaamheid geeft zuurstof en ruimte in de hersenen. Je kunt je druk maken maar je kunt het ook niet doen en gewoon lopen, zijn, kijken. Bijvoorbeeld naar prachtige witte geiten die ik onderweg tegen kwam en bijna licht gaven door het zonlicht. Ik zag er de geschilderde geiten van Jan Mankes in, die met zijn penseel gewone dingen van binnenuit tot heilig schildert. Jan werd een jaar voor jouw dood geboren in Meppel, in Drenthe. En hij ging al dood op zijn 30e, de leeftijd die jij nu hebt. Jan had al succes tijdens zijn korte leven en bij jou begint het pas bij je 30e. Hoe zou jij zijn schilderijen hebben gevonden? Ik denk dat de liefde voor de natuur en het alledaagse wel overeenkomstig is, maar Jan’s handschrift is weg gepenseeld in de gelaagde olieverf terwijl het verstilde mystieke in het onderwerp heel langzaam aan de oppervlakte komt. Terwijl jouw temperament beweging geeft aan jouw penseelstreken die je niet gladstrijkt maar laat staan, omdat het zo en niet anders moet zijn. Jij bent misschien extremer, een vernieuwer omdat je niet anders kon.

Een geit in Hollandscheveld

Schilderij door Jan Mankes

Ik naderde het kerkhof via het lange pad dat lila/paars was door de vele rododendrons. Rododendrons waar mijn ouders onder zijn uitgestrooid op een plek in de bossen ergens in het midden van het land waar ik mijn kindertijd heb doorgebracht. Gek dat ik op dat moment op twee plekken, misschien zelfs drie plekken tegelijk daar was. De allesbepalende plek van mijn jeugd die alleen in mijn herinnering bestaat, de overwoekerde plek die het was tijdens het uitstrooien en ondertussen liep ik naar het kerkhof van Hollandscheveld op zoek naar iets van jou.
Ik speurde naar graven die ouder waren dan 1883 en die heb ik gevonden. Die zou jij kunnen hebben gezien. Maar jij beschrijft in jouw brief het geheel; ‘een stuk heide met heg…graven begroeit met bunt en heide..’ En zo heb je het ook getekend. Ik zoom meer in op de individuele stenen en ben benieuwd naar wie die mensen waren in hun tijd. En ondertussen ook nog een online meeting gehad op een bankje op dat kerkhof. Dat vond ik wel een mooie locatie in die setting, verschillende dingen/tijden door elkaar heen. Misschien was het reizen van en naar deze plek wel belangrijker dan de plek zelf. Mijmertijd.

Kerkhof in Hollandscheveld

Wat ik je nog vergeten was te vertellen. Ik ben weer even in Nieuw-Amsterdam geweest, op de plek waar jouw samengestelde portret is geschilderd op een silo en jouw schilderij van een ophaalbrug enorm uitvergroot op de andere zijde. Een groep mensen waarvan ik Sieta ken van het van Goghhuis, het logement waar jij destijds logeerde, hebben daar zonnebloemen gezaaid vanwege jouw aanwezigheid in 1883. Het leverde wel een mooi beeld op al die gehurkte mensen in de zwarte aarde. De werkende mens in het landschap, maar in deze tijd meer een
re-enactment; een surreële performance.

Zonnenbloemen planten in Nieuw-Amsterdam

Schilderij door Vincent van Gogh, collectie van Gogh museum A'dam

Brief 6 aan Vincent van Gogh

29 mei 2023

Emmen, 25-05-2023,

Beste Vincent,

“Tekende in een herbergje aan de weg een oud wijfje aan het spinnenwiel, donker silhouetje als uit een toversprookje, donker silhouetje tegen een licht raam, waardoor men de lichte lucht zag en een wegje door t fijne groen, en een paar ganzen die gras pikten.” Deze tekening maakte je tijdens jouw tocht van Nieuw-A’dam naar Zweeloo in Sleen en je schreef het in jouw brief aan Theo op 16 november 1883. Ik ben naar dat herbergje toe gegaan dat nu een enorm pand is – na jouw tijd aan alle kanten uitgebouwd- dat verhuurd wordt aan groepen. Een jaar geleden werd het jonge stel Richard en Selva eigenaar van deze ‘herberg’ waar jij 140 jaar geleden koffie hebt gedronken en een broodje gegeten. Ook dat heb ik herhaald. Het vrouwtje aan het spinnenwiel daarentegen heb ik als model omgeruild voor de exotische nieuwe eigenaresse. Selva vluchtte eind jaren 70 met haar ouders uit Argentinië via de buik van haar moeder en groeide op in Emmen. Er zijn nogal wat politiek ellendige dingen gebeurd tussen onze jaartallen in waardoor grote groepen mensen zich zijn gaan verplaatsen over de wereld op zoek naar een veilig heenkomen. Op het station in Emmen waarvandaan ik regelmatig mijn reisjes maak, verzamelen vluchtelingen zich van allerlei werelddelen om naar Ter Apel te gaan waar iedereen die asiel wil aanvragen in Nederland zich direct na aankomst persoonlijk dient te melden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst.
De machteloosheid ten aanzien van al die ellende in de wereld die we dagelijks via de media over ons heen krijgen die deelde ik met Richard in een gesprek dat direct de diepte in ging. Opgegroeid ‘op’ Erica (zoals de Ericanen zeggen), een dorp niet ver van Sleen, is hij zich bewust van de zorg voor de gemeenschap, de wereld dichtbij waar je wel invloed op kunt uitoefenen. Ook het pand dat ze hebben overgenomen in Sleen kent een geschiedenis van voordat jij daar jouw tekening maakte tot nu en dat maakt Richard nederig als onderdeel van deze geschiedenis waar hij zorg voor wil dragen. Veel van dit soort panden in dorpen worden gesloopt om plaats te maken voor woningbouw omdat er niet meer zo groots getrouwd wordt als in vroegere tijden. Nu we het toch over huwen hebben..Hoe anders zou jouw leven gelopen zijn als je wel kon trouwen met Sien? Zou dat van invloed geweest zijn op jouw leven als kunstenaar? Je had dan wel de verantwoordelijkheid ook voor haar kinderen, dan maak je misschien andere keuzes. Maar eenzaamheid is ook niet alles. Tegelijk daar moet je iets mee. Door jouw schilderen ben jij in contact met de wereld om je heen en daardoor wellicht minder eenzaam.
Ik lees een mooi filosofisch essay van Paul van Tongeren ‘Identi-tijd’ waarin het gaat dat wij mensen als ´tijdwezens´ uitgestrekt zijn in de tijd. Dat het lastig is je te verbinden aan het heden, dat we vaker in de hoop van de toekomst leven of in de herinnerde geschiedenis. Schilderen helpt om het nu te ervaren en daarmee samen te vallen.

Overigens Selva, de mede-eigenaresse van de ‘herberg’ in Sleen heeft een musicalopleiding gevolgd waarin ze in een musical speelde die over jouw leven ging! Ze was afgewezen voor de rol van jouw geliefde Sien maar kreeg wel de rol van mevrouw Roulin, de vrouw van de postbode Joseph Roulin die jij in de eerste maanden van 1889 gaat schilderen. Zij staat symbool voor het moederschap. Jij hebt haar man en hun drie kinderen ook geschilderd. Het bijzondere toeval wil dat Richard en Selva ook drie kinderen hebben.

Brief 4 aan Vincent van Gogh

22 mei 2023

Op 18-05-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn vierde brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

In jouw brief van 22 september vanuit Hoogeveen (ik spring een beetje in data in reactie op jouw brieven en dat kan op de plek in de tijdszone waarin ik me begeef) schrijf je dat je enige tegenspoed hebt met modellen. Er werd over gelachen, je werd voor de gek gehouden en je kon jouw figuurstudies niet afkrijgen door onwil van de modellen. In mijn tijd gaat het er anders aan toe. In de openbare toilet van het Rensenpark kwam ik een heel bijzondere verschijning tegen; een soort hedendaagse reïncarnatie van een geisha die jij ooit geschilderd zou kunnen hebben in 1887. Ik had over Wishnu gehoord. Hij werkt als vrijwilliger in het Tibetaanse museum dat hier gevestigd is als vrijwilliger. Het museum is gevuld met hedendaagse Tibetaanse kunst gemaakt door een lama die een variatie op jouw amandelbloesemtak uit 1890 heeft geschilderd. Wishnu zal met dat werk als decor een performance gaan uitvoeren. Ik nodigde hem uit in mijn atelier om hem te interviewen op film en ik ben begonnen hem te portretteren. Hij is slechts 17 jaren oud en durft zijn anders zijn dagelijks te laten zien in de schmink en sprookjesachtige kleding die hij aantrekt. Het androgyne is vanuit het hindoeïsme waarin hij is opgevoed niet ongewoon en wordt geaccepteerd door zijn familie. En hoewel het er in deze tijd anders aan toe gaat in Drenthe dan in die tijd van jou, is het best moedig om hier zo over straat te gaan. Wishnu toonde zich vereerd dat ik hem wil portretteren. Hij hoeft er niet eindeloos voor stil te zitten want ik maak foto’s die ik gebruik als schets voor mijn portretten. Ik bedacht me dat deze brief ook over tijd zou moeten gaan en wonderlijk genoeg vind ik in mijn laatste zin de ingang naar dit onderwerp. Want er gebeurt uiteraard iets anders als je een model schildert naar de waarneming. Maar dat is niet waar ik naar op zoek ben. Wat dat wel is hier op deze plek, is me nog niet duidelijk en dat maakt ook kwetsbaar. Zeker ook omdat iedereen kan meekijken en lezen van wat ik hier aan het doen ben. Mijn brieven doe ik niet in een enveloppe met een postzegel gericht aan 1 enkel persoon dat dan dagen later aankomt. Nee, ik post mijn brieven aan een onbekende groep mensen op het wereld wijde web en schrijf ze handmatig uit op grote formaten papier in het gastatelier. Het feit dat de datum van schrijven en posten niet samenvalt geeft me een ongemakkelijk gevoel, alsof ik te laat ben. 12 oktober in Nieuw-Amsterdam schrijf je: “..de zaken gaan zoo gehaast dat er weinig wordt nagedacht, weinig wordt gevraagd of geredeneerd.” “Daar moet ik over nadenken” hoor ik dan Jan de Bie zeggen, een mooie kunstenaar en mens uit Den Bosch die niet lang geleden is overleden. Het tempo lijkt hier lager te liggen dan in de randstad (nog steeds) omdat het landschap leger is, maar het wereldwijde nieuws wordt iedere dag over de mensen uitgestort via allerlei nieuwe mediakanalen die in jouw tijd niet bestonden. En iedereen vind er iets van. De uitspraak van Jan de Bie vind ik mooi omdat die de zaak vertraagt. Ik weet het heel vaak niet.

Brief 5 aan Vincent van Gogh

22 mei 2023

Op 19-05-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper - mijn vijfde brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

`Wat willen wij allen stellen tegenover het noodlot? Allen, allen zonder onderscheid bedaard werken, kalmte..’ en nog meer schreef je op de dag van 12 oktober in Nieuw-Amsterdam. Soms vang ik flarden op van gesprekken in het park waar ik verblijf. “Mamma, kan een hart echt breken?” hoorde ik een kind vragen. “Zijn moeder zit in een hospice, aldus een oude vrouw op een bankje tegen een andere vrouw met een man met een beperking ertussenin. Kalmte en zenuwen; die woorden lees ik vaker terug in jouw brieven. Aanwezig zijn en afleiding. Zoals gedoe met geld. Je verlangt ernaar samen met jouw broer te zijn, zodat je je aan hem kunt scherpen, productiever zult zijn. En minder eenzaam ook denk ik zo. We hebben een eenzaam vak. En het is nooit zeker of er geld uit gaat komen. Ons werk is niet per definitie gebonden aan een ‘verdienmodel’. We doen het omdat het om de 1 of andere reden moet gebeuren terwijl er niemand om vraagt. Tegelijk..ging ik ook anders naar jou kijken toen ik Sieta, vrijwilliger van het van Goghhuis in Nieuw-A’dam ontmoette. Dat is het logement waar jij hebt gelogeerd met uitzicht op de Hoogeveense vaart en die ophaalbrug die jij geschilderd hebt.( Ik heb over dezelfde houten vloer gelopen als waar jij overheen liep, de kast zien staan die jij gezien hebt, jouw nagebouwde kamer met kopieën van jouw tekeningen) Sieta vertelde dat een eenvoudige arbeider 60 cent per dag verdiende. Jij betaalde 1 gulden per nacht voor het overnachten in een logement. Jij kon de veenarbeiders buiten gaan zitten schilderen en tekenen terwijl zij zware fysieke arbeid verrichtten. Arbeiders die nooit met kunst in aanraking kwamen, zich uit de naad werkten om rond te komen en dan iemand die naar hen kijkt om ze op het platte vlak te vereeuwigen. En dat deed jij denk ik omdat je de gewone man uit de tijd wilde lichten, maar dat hadden zij niet door of zij zaten er niet op te wachten. Of was het dat je -zoals je jouw broer als advies gaf- jouw verbond tussen jezelf de natuur wilde herstellen? Het buiten schilderen en schetsen van de mens werkend op -en daardoor verbonden met- het land, zorgt er mijnziens ook voor dat jíj je verbonden voelde met die natuur. Want tekenen en schilderen is langzaam kijken, langer kijken, jezelf vergeten en verplaatsen in het zichtbare buiten jezelf, het moment oprekken en meer zien.

In de vraag aan jouw broer Theo om zich bij jou te voegen als schilder gebruikte jij het woord ‘handwerklui’. Er spreekt een zekere bescheidenheid uit waar ik van houd.
Je noemt als inspiratie de school van Barbizon, de kunstenaarskolonie actief was in de periode 1830 tot 1870 . Als reactie op de romantiek schilderden zij realistisch in de vrije natuur zonder opsmuk. Niet het verheerlijken maar kijken naar wat er is.
Je schreef dat het in de stad niet deugt, dat je naar buiten moet en het tegenovergesteld moet worden van wat je bent; je vernieuwen in de natuur. Is het de herrie van de stad -met de vele stemmen- dat afleidt van waar het werkelijk om gaat? Brengt de natuur ons dichter bij een innerlijke stabiele stilte van waaruit essentiële en daardoor ook vernieuwende werken gemaakt kunnen worden?

Je had geen kunstacademie afgerond. Toch begon je aan het avontuur. Een onzekerheid die ik zelfs nu nog voel, terwijl ik in leeftijd jouw moeder had kunnen zijn, hoe moet dat voor jou geweest zijn? Als je jong bent is misschien alles wel helderder, en wellicht speelt het ‘man-zijn’ daarbij ook nog een rol. Met dat laatste ben ik overigens nooit zo bezig. Toch ben ik wel benieuwd hoe jouw verhaal zou zijn geweest als je een vrouw was.

Het van Goghhuis in Nieuw-Amsterdam

De kamer van Vincent

Bezoeker in de ZOOkeeper studio

Brief 3 aan Vincent van Gogh

16 mei 2023

Op 11-05-2023 schreef ik -als artist in residency in Studio ZOOkeeper- mijn derde brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe.

Beste Vincent,

Gisteren heb ik met Bert Finke locaties bezocht waar jij gewandeld hebt in november 1883. In Nieuw-Amsterdam bij het station is jouw schilderij van de ophaalbrug heel groot geschilderd op een graansilo en om de hoek van datzelfde gebouw, een portret van jou zoals je eruit moet hebben gezien in de tijd dat je hier verbleef. Omdat er geen afbeeldingen bestaan van hoe jij er toen uit zag is er via allerlei nieuwe technieken jouw beeltenis samengesteld. In jouw brief van 16 november schrijf je over jouw tocht naar Zweelo, ’s ochtends om drie uur in een open karretje met als vermoedelijke wegwijzer de kunstenaar Max Liebermann die daar gelogeerd en geschilderd had. Ik werd daarentegen rondgereden in een ware automobiel om 9 uur in de ochtend met jouw brieven als leidraad.

Het treft me dat je het Drentse landschap beleeft via de ogen van de schilders die je bewondert zoals Corot. Sommige schilderijen beklijven als vensters naar een werkelijkheid achter de werkelijkheid. Ze openen het landschap zodat je meer gaat zien. Dat doe jij nu ook. Ik heb boerderijen gezien die jij ook moet hebben gezien. Je beschrijft de diepzwarte aarde die nu in de lente veel minder somber maakt dan in de tijd, het najaar, dat jij hier was. Bovendien zag ik er een bijzonder tropisch geel vogeltje in zitten, die door de donkere aarde nog geler leek. Het lijkt alsof je in jouw brieven met woorden verf aan het mengen bent; door de kleuren te benoemen word je ervan bewust en ga je ze echt zien.

Je tekende in een herberg in Sleen een oude vrouw aan een spinnenwiel. Daar is nog steeds een logement. Daar ga ik eens aanbellen om te kijken hoe het er nu is. Vanuit Sleen liep je naar Noord-Sleen en kwam je langs het huis waar ik nu logeer en dat er toen nog lang niet stond. Door jou kijk ik om de hoek van de tijd naar het verleden. Hoe zou het zijn om 140 jaar vooruit te kijken?

We zijn op bezoek geweest bij de 92 jaar oude Rika Jidding, de kleindochter van de herder die jij hebt ontmoet. Ze spreekt Drents. Dat is toch echt wel een andere taal dan die ik versta. Via haar dochter en Bert kon ik met haar praten. Het was net alsof via haar genen jij iets dichterbij kwam, alsof ik je bijna kon aanraken. Zij benoemde ook het lantaarntje (waar je over schreef in jouw brief) die de vrouw naast de herder droeg om het donkere spelonk bij te lichten. Ik zag de donkerbruine schaapsschuren. Ze staan er nog. Door de woorden van de dochter van Rika zag ik jou in 1883 als onbekende jonge schilder de herder ontmoeten; in een wereld waar kunst ver te zoeken was. Door de loop van de tijd heeft deze gebeurtenis een andere lading gekregen. Hoeveel ontmoetingen of alledaagse gebeurtenissen zakken er niet weg in de tijd?

Je besluit jouw dag en brief als ware het een muziekstuk waarin je als in een droom ondergedompeld was. Je had jezelf vergeten in die symfonie schreef je. Dan gebeurt er iets. En ben je helemaal aanwezig. Ik las dat je van Wagner hield die met zijn muziek grootse landschappen tovert waarin je niet anders dan opgenomen kan worden. Klein en geborgen in een groots en mystiek landschap van klank waarin alles samenvalt.

Mural door De Strakke Hand

Rika Jipping, kleindochter van de herder die van Gogh heeft ontmoet

Brief 2 aan Vincent van Gogh

15 mei 2023

Op 08-05-2023 schreef ik mijn tweede brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe. In het gastatelier ZOOkeeper in het Rensenpark in Emmen worden de brieven onderdeel van een groeiende installatie met filmpjes, schilderijen en tekeningen die je de laatste twee weken van juli in het geheel kunt komen bekijken.

Beste Vincent,

Afgelopen week ben ik van Emmen met de bus naar Hoogeveen gereisd en heb ik het station en het logement Hartsuiker bezocht waar jij hebt gelogeerd. Behalve een logement is er ook een yogastudio en een nlp counselpraktijk gevestigd, gerund door Arjen en Joke van Weert. Als ik vanuit jouw ogen mijn woorden lees dan realiseer ik me dat nlp counseling in jouw tijd niet bestond en pas in de jaren 70 van de twintigste eeuw is ontwikkeld. Wat ik ervan begrijp is dat het een methode/therapie is om te leren positiever in het leven te staan om zo beter je doelen te kunnen bereiken. Ondertussen vraag ik me af of jij daardoor geholpen zou zijn, door wat voor therapie dan ook…Had je dan ander werk gemaakt? Was jouw gevoeligheid essentieel om meer te zien en anders te kunnen kijken? Was doorslaan in melancholie een stuwende kracht in (de keuze voor) jouw kunstenaarschap?

Goed, terug naar het logement en de rondleiding die ik daar kreeg van Joke. Ze liet me o.a. de zolder zien en vertelde over een paranormaal persoon die vertelde dat jij daar depressief was. Ze wees me de balk waaraan jij je wilde verhangen. Ik heb een filmpje gemaakt van de rondleiding en plaats dat als schets bij deze brief, dan kan je meekijken hoe het nu getransformeerd is. Arjen van Weert ben ik aan het schilderen in olieverf. Hij heeft een mooie huidskleur en een prachtige neus.

Mijn busreis bracht me langs de Hoogeveense vaart die jij af wilde varen. Je beschrijft in jouw brieven dat de schuiten met turf voortgetrokken werden door vrouwen, kinderen, mannen of paarden. Dat deed me denken aan mijn project (Dat) Wat Blijft waarin ik van 2019 t/m 2022 een groeiende tentoonstelling maakte in het ruim van een binnenvaartschip. We begonnen met een historische tjalk zonder motor die we hebben gejaagd (getrokken). Het interesseert me om het verleden op die manier naar het heden te transporteren. De kunst als tijdmachine. Ik verheug me erop om het kanaal af te varen waar ook jij bent geweest .

Bert Finke kwam bij me op bezoek in het atelier. Hij heeft als historicus van alles over jouw verblijf in Drenthe uitgezocht en is de stuwende kracht achter allerlei projecten waarin jij de inspirator bent. We gaan deze week alle locaties af waar jij bent geweest. We hebben dan ook een afspraak met Rika Jipping, de 94 jarige kleindochter van Hendrik Jager, de schaapsherder die jij in Achterste Erm hebt ontmoet! Zoals je wel zult begrijpen ga ik Rika schilderen. Van Bert heb ik een filmpje gemaakt om zijn verhaal te kunnen doorgeven en onthouden, maar ik ga hem ook tekenen. Ik onderzoek en mix verschillende disciplines in dit project; een (gesprek op) film, een schilderij of geschreven tekst nemen een andere tijd en aandacht.

Brief 1 aan Vincent van Gogh

5 mei 2023

Op 01-05-2023 schreef ik mijn eerste brief als antwoord op de 23 brieven die Vincent van Gogh schreef in 1883 in Drenthe. Nu na mijn eerste week in mijn artist in residency in Emmen post ik mijn brief op deze plek.

Beste Vincent,

Dit is mijn eerste brief aan jou als antwoord op de 23 brieven die jij hebt geschreven toen jij door Drenthe reisde. Jouw verzamelde brieven kreeg ik in boekvorm in 1989 en ik las ze toen ik 30 jaar geleden als jonge kunstenaar voor 2 maanden in Praag in een atelier werkte; een belangrijke fase in mijn prille kunstenaarschap waarin ik thuis kwam in mijn werk. Ik schrijf je vanuit mijn heden van 2023 naar het verleden, jouw heden van 1883 toen jij 30 jaar oud was. Jouw brieven zijn mijn kompas die me leiden me naar de Drentse plekken waar jij bent geweest. Ik zal net zoveel brieven schrijven, tekeningen en schilderijen maken als jij hebt gedaan. Jij kwam met de trein aan in Hoogeveen, ik in Emmen waar ik als artist in residency in een voormalig dierenpark mag werken. Jij ging logeren bij logement Hartsuiker in Hoogeveen voor 1 gulden per nacht en ik mag logeren in Noord-Sleen bij een gastvrije huisarts in ruil voor een schilderij. Morgen ga ik het station van Hoogeveen bezoeken en het logement waar jij verbleef. Ik ga kijken hoe het er nu is, wie er nu wonen of werken. Het landschap werd steeds leger toen ik vanuit Brabant naar Drenthe reisde. En het is hier stil. Ik maakte een wandeling naar Sleen. Iedereen die ik tegenkwam zei me gedag, zelfs opgedofte pubermeisjes. We leven in een klein landje maar het is hier écht anders op 3 uur reizen vanaf Brabant. Het accent is grappig, kort en bondig. De mensen heel vriendelijk. Zou het komen doordat de mensen meer ruimte hebben dan waar ik woon? Ik herinner me dat je schreef dat het vrede is hier, rust. Dat ervaar ik ook. Het ruime, stille landschap geeft ruimte in mijn hoofd. De ruimte werd vanmiddag opgevuld door vele verhalen van een onverwachte bezoeker die op film de transitie van het park vastlegt waar ik verblijf. Zijn bijna doodervaring, in een mistige lichte tunnel, laat hem bewuster leven. Ook hij treedt op zijn manier in jouw voetsporen als een niet jeugdige youtuber. Wat dat is leg ik nog wel eens uit, want dan moet ik je eerst vertellen wat internet is en dan wordt deze eerste brief te lang. (Er lezen wat anderen mee en die haken dan af he)

Ik haarde mijn sugarsnaps (dat zijn een soort knapperige boontjes die in jouw tijd ook nog niet bestonden) op een grote kei voor mijn atelierdeur. Een dame op leeftijd sprak me aan of het wel veilig wandelen was in de avond in het park. Ze kwam uit Den Haag, ging vroeger heen en weer naar Emmen naar dit dierenpark dat geen dierenpark meer is. Vier/vijf uur heen en terug. Nu kan ze dat niet meer en verblijft in een hotel. Ik vertelde over jou. En zij vertelde dat ze de film die over jou is gemaakt wel drie keer heeft gezien. Ze was geïnteresseerd in jouw anders zijn. Dat het zo jammer is dat er vaak geen plek is voor bijzondere buitenbeentjes. Is er moed voor nodig om anders te durven zijn, of kon jij niet anders?

Het is gek aan jou te schrijven; iemand die onsterfelijk is geworden door zijn brieven en schilderijen. Je moest eens weten dat jouw leven en werk veel toerisme trekt, dat jouw kunst van betekenis is voor de economie. En dat terwijl jij zelf niets te makken had. Je gaf jouw leven voor de kunst en nu ben je voor velen een onuitputtelijke inspiratiebron.

Dagelijkse fietstocht van Noord-Sleen naar Emmen

Rensenpark, Emmen

ZOOKEEPER

18 april 2023

Heel blij ben ik met mijn artist in residency in Emmen (Drenthe) als ZOOKEEPER in voormalig dierenpark Rensenpark van 1 mei tot 1 augustus.

GEZOCHT
Ik zoek in Emmen voor een aantal nachten per week een overnachtingsplek in ruil voor een portret in olieverf. WIE KAN MIJ HELPEN?
(in het atelier kan namelijk niet geslapen worden)

VAN GOGH IN DRENTHE
Ook wil ik graag in contact komen met mensen die meer weten over de plekken waar Van Gogh is geweest en dan met name de mensen die nu wonen en/of werken op die plekken. Ben je of ken je zo iemand? Stuur alvast een berichtje en kom langs in de Studio Zookeeper voor een kop koffie en een gesprek.

Vincent van Gogh verbleef in 1883 eveneens voor 3 maanden in Drenthe. Hij zal mijn gids en spiegel zijn gedurende mijn verblijf en ik zal de 23 brieven die hij schreef aan zijn broer Theo beantwoorden vanuit het heden. In zijn voetsporen zal ik de locaties bezoeken waar hij is geweest, verhalenvertellers portretteren in film, schilderij en/of tekening.

Troost

29 maart 2023

Ze had geen idee wat ze kwam doen in mijn atelier en was door haar moeder meegenomen vanaf haar stageplek. Ik ging ze voor, had het schilderij op mijn ezel neergezet willekeurig tussen alle andere dingen. Veel mensen kijken niet goed. Er valt ook veel te zien in mijn atelier. Maar zij zag het schilderij meteen en barstte in huilen uit. Ze herkende haar overleden paardje. Ik huilde mee. Het schilderij is gemaakt vanaf een filmstill en het is anders dan een foto. Dat zag ze en dat raakt. Schilderen is langzaam kijken en daardoor meer zien. Schilderen is ook niet willen maar geduld hebben en luisteren naar wat het beeld te zeggen heeft. Een schilderij neemt zijn/haar eigen tijd. Dankbaar voor deze opdracht. Schilderen troost. Mij ook.

Olieverf op doek 24 cm x 30cm

Terug geslingerd in de tijd

2 maart 2023

Ik kreeg een mail van onze familiehuisarts van jaren geleden. Hij had in 1991/92 drie schilderijen van mij gekocht. Na mijn afstuderen aan de kunstacademie in Den Bosch begon ik met het schilderen van zelfportretten. Een ogenschijnlijk eenvoudig onderwerp; kijken in de spiegel, iedere dag en schilderen wat ik zag. Ik oefende mijn techniek, vermenigvuldigde mezelf zes keer op een doek. Een groepsportret van mezelf. Streng kijkend, want dat doe je als je geconcentreerd langer in de spiegel kijkt. Ik verplaatste mezelf in de tijd in oude familiefoto's en had toen niet in de gaten dat het een thema is dat nu na 32 jaar (mijn god..is dat zo lang geleden) nog steeds belangrijk is in mijn werk, hoewel de familie meer op de achtergrond raakt en het maatschappelijke belangrijker is geworden. Ik bleek de schilderijen destijds niet te hebben gesigneerd. De huisarts en zijn vrouw zijn inmiddels ook wat ouder geworden en denken na over hun nalatenschap. En daar horen die schilderijen ook bij. In die tijd overleed de vader van de huisarts plotseling. Of ik een portret van hem wilde maken. Het werd mijn eerste realistische portret, samengesteld uit meerdere foto's. Het ontroerde me dat hij vertelde dat het schilderij hem geholpen had in zijn verwerking. Het groepszelfportret hing hij destijds in de wachtkamer van zijn praktijk. Veel patiënten voelden zich er ongemakkelijk bij en zorgen ervoor dat ze er niet tegenover gingen zitten. Het andere schilderij is gebaseerd op een klassenfoto van mijn lagere school. Ik overdreef de jaren 70 gekleurde kleding en maakte de gezichten enigszins lachwekkend. Vaak zocht ik de grenzen op van het absurdisme of lachwekkende, geïnspireerd door James Ensor, maar ook Edward Munch die een andere meer melancholieke snaar bij me raakte. We spraken over al die jaren dat we elkaar niet gezien hadden wat me terug bracht naar de jonge kunstenaar die ik toen was in mijn grote koude atelier, zoekend en toegewijd. En nu..niet meer jong en veelbelovend, maar wel veel gemaakt en meegemaakt met die jonge kunstenaar van toen ergens diep van binnen. Naarmate het leven meer geleefd wordt is de betekenis van de dingen wat gelaagder en minder zwart-wit of helder zoals dat is bij een jong mens. Tegelijk is die jonge kunstenaar voor mij degene waar ik steeds naar terug keer als een anker, die me vertelt waarom ik moet doen wat ik doe en me niet teveel moet laten afleiden waar het niet om gaat. Ik ben nu toevalligerwijs ook met zelfportretten bezig; kijkend naar mijn oudere lichaam en gezicht, met een andere intentie dan 30 jaar geleden. Me bewust van een voortdurende transformatie van het leven en de dingen; van groei en eindigheid. Dat niets blijft en dat is goed.

Nieuwsbrief 22 Dat Wat Blijft

1 februari 2023

Publiekspost in de kanaalkast

25 januari 2023

Dankbaar voor de mooie reacties die het publiek heeft gepost in de kanaalkast tijdens de tentoonstelling van (Dat) Wat Blijft in Het Noordbrabants Museum in Den Bosch!

Heemkunde Wotra Jaarboek 2022

25 januari 2023

Dankbaar!
Ronny Witting van de heemkundige kring Neeroeteren in België, heeft uitgebreid verslag gedaan van de inspiratiebijeenkomst in maart 2022 en de varende tentoonstelling van Dat Wat Blijft afgelopen zomer.

Publicatie voortgangsreportage Buitenlandse Zaken

18 januari 2023

Geweldig dat (Dat) Wat Blijft wordt beschreven in de voortgangsreportage van het ministerie van Buitenlandse Zaken! Via deze link kan je de hele PDF lezen en bekijken.